در هنگام احداث باغ میوه باید به چه مواردی توجه کرد (١)

سرمایه گذاری در احداث باغ میوه نوعی سرمایه گذاری بلند مدت است که معمولا بسته به نوع میوه و رقم کشت شده، حداقل سه سال طول می کشد تا اولین محصول تجاری برداشت گردد و به مدت ۱۵ تا۳۰ سال می توان تولید محصول اقتصادی نمود لذا قبل از هر گونه اقدامی آگاهی از موقعیت منطقه،شرایط آب و هوایی، خاک، نوع رقم و عوامل اقتصادی ضروری است .در این مبحث موقعیت منطقه و شرایط آب و هوایی مورد بررسی قرا می گیرد.

۱-موقعیت منطقه:

مجموعه عوامل عرض جغرافیایی ،‌ ارتفاع از سطح دریا و مقدار شیب زمین،‌موقعیت محل را تشکیل می دهند. اثر این عوامل در درجه اول بر روی مقداردمای محیط و درجه دوم بر روی شدت نور است. بدین ترتیب که هر چه عرض جغرافیایی بیشتر باشد چون نور خورشید با زاویه کمتری به سطح زمین می تابد، ‌میزان دما و شدت نور کمتری در دسترس گیاهان قرار می گیرد. زیاد شدن ارتفاع از سطح دریا نیز باعث کاهش دمای محیط می شود. شیب زمین بر حسب جهت آن می تواند بر دما اثر مثبت یا منفی داشته باشد. در نیمکره شمالی شیب های رو به جنوب حداکثر مقدار نور خورشید را دریافت می دارند این گونه اراضی در بهار زودتر گرم می شوند و در تابستان گرم و خشک ترند و در پاییز دیرتر سرد می گردند بنابراین در مناطق سردسیر،‌ خطر سرما زدگی زمستانه این اراضی کمتر ولی از نظر سرمازدگی بهاره (سرما زدگی گل ها) بیشتر است و در مجموع فصل رشد طولانی تری در اختیار گیاه قرار می گیرد. در شیب های شمال درست بر عکس شیب های رو به جنوب عمل می کنند و برای کشت درختانی که در بهار، خطر سرما زدگی بهاره زیادتر است مناسب ترند و برای کشت درختان خزان دار در مناطق گرمسیر مناسبند. در مناطقی که احتمال بروز سرمای دیر رس بهاره زیاد است باید کوشش شود تا حد امکان باغ های میوه در زمین های شیب دار احداث گردند دلیل این امر سنگین تر بودن هوای سرد نسبت به هوای گرم است که بر روی سطح شیبدار می لغزد و در نقاط گود و کفه ها جمع می گردد و به گیاهان موجود در آنها آسیب می رساند.

مناطق مختلف کشت درختان میوه به سه گروه مناطق معتدله، مناطق نیمه گرمسیری و مناطق گرمسیری طبقه بندی می شوند.

۱-مناطق معتدله :که در عرض های جغرافیایی ۳۰ تا ۵۰ درجه شمالی-جنوبی قرار دارند و سرمای زیر صفر (یخبندان) در این مناطق در زمستان به کرات اتفاق می افتد.

۲- مناطق نیمه گرمسیری:که در عرض های جغرافیایی ۲۷ تا ۴۰ درجه شمالی-جنوبی قرار دارند و سرمای زیر صفر (یخبندان) در این مناطق در زمستان برخی اوقات اتفاق می افتد.

۳- مناطق گرمسیری: در عرض های جغرافیایی ۲۳ تا ۲۷ درجه شمالی-جنوبی قرار دارند و سرمای زیر صفر (یخبندان) در این مناطق در زمستان به ندرت اتفاق می افتد.

معمولا درختان میوه مناطق معتدله در ارتفاعات مناطق نیمه گرمسیری و درختان میوه نیمه گرمسیری در مناطق پست تر مناطق معتدله به راحتی کشت و پرورش می یابند. درختان میوه نیمه گرمسیری مانند انار، انجیر، زیتون و خرمالو به خوبی در مناطق معتدله گرم کشت می شوند. یا درختان میوه مرکبات و خرما در هر دو منطقه نیمه گرمسیری و گرمسیری پرورش داده می شوند.

گاهی ایجاد مرز برای کشت درختان میوه در یک منطقه خاص بی مفهوم است. مثلا امروزه با تلاش های اصلاحی که در مراکز معتبر اصلاح درختان میوه در دنیا صورت می گیرد تنوع ارقام اصلاح شده به گونه ای است که در مناطق مختلف دنیا با شرایط آب و هوایی کاملا متفاوت می توان ارقام مشخصی از درختان میوه را بصورت تجاری پرورش داد.  مثلا سیب که با تنوع فوق العاده ایجاد شده و هدفمند، تقریبا در بیشتر کشورهای دنیا و در بیشتر شرایط آب و هوایی قابل کشت و کار است.

۲-شرایط آب و هوایی :

شرایط آب و هوایی که شامل دما و نور است :

الف) دما: درختان میوه خزان دار باید در طول زمستان به تعداد ساعات معین دمایی کمتر از هفت درجه(بین ۰ تا ۷ درجه سانتی گراد) دریافت کنند تا از حال استراحت بیرون آمده و شروع به رشد کنند و این امر یکی از مهمترین عوامل محدود کننده مناطق کشت درختان میوه مختلف می باشد یعنی اگر سرمای لازم تامین نگردد،‌در اکثر موارد جوانه های گل در بهار نمی شکفند و محصول تولید نمی کنند و اثر دیگر سرما بر روی درختان میوه سرما زدگی بهاره است که بسیاری از نقاط دنیا با وجود برخورداری از دامنه دمایی و میزان سرمای مناسب برای کشت درختان میوه،‌به دلیل داشتن سرمای دیر رس بهاره بعد از شکوفایی جوانه ها که موجب سرمازدگی گل ها و گاهی میوه ها می شود،‌برای میوه کار مناسب نیستند. از دیگر عامل دمایی که در میوه کاری موثرند می توان از نوسان دمایی یا تفاوت زیاد دمای شب و روز و همچنین تگرگ نام برد که باعث آسیب و خسارت به درختان میوه می گردد.

باید شرایط آب و هوایی (حرارت و سرمای بهاره) را در نظر گرفت درجه حرارت برای رشد و نمو درخت و رسیدن میوه بایستی کافی باشد اطلاعات درجه حرارت را می توان از ایستگاههای هواشناسی گرفت و بعدا به احداث باغ اقدام کرد.

به عنوان مثال درخت زردآلو نسبت به سرما مقاوم است ولی در موقع باز شدن شکوفه هایش اگر سرما وجود داشته باشد باعث از بین رفتن گلها می شود پس در انتخاب نهال باید نهال هایی را که دیرتر به گل می روند انتخاب کرد. مثال دیگر درباره پرتغال واشنگتن ناول که در جنوب و شمال کاشته می شود که در شمال به علت کمبود نور و درجه حرارت ترش مزه می شود.

یکی  از نکات مهم در احداث باغ میوه توجه به نیاز سرمایی درختان میوه است که بسته به نوع میوه و نوع رقم مورد کشت متفاوت می باشد.

در صورتی که نیاز سرمایی درخت تامین نشود مشکلات مختلفی در رشد رویشی و زایشی آن اتفاق می افتد. علاوه بر نیاز سرمایی، درختان میوه برای تولید محصول کافی و با کیفیت نیازمند نیاز گرمایی مناسب نیز می باشند که هر درخت میوه و هر رقم نیاز گرمایی مخصوص به خود دارد.

سرمای شدید در اواخر زمستان و سرمای دیررس بهاره به ترتیب باعث آسیب به درختان، گل ها و میوه های کوچک می شوند که در این حالت بایستی از ارقام اصلاح شده مقاوم به سرما و ارقام دیرگل استفاده نمود. دمای بالای بهار و تابستان نیز ممکن است باعث آفتاب سوختگی میوه، شاخه و برگ ها شود که در این مناطق بایستی به سیستم کشت درختان و نوع رقم کشت شده دقت کافی مبذول داشت.

تگرگ در اوایل بهار می تواند باعث خسارت شدید به گل ها و میوه های کوچک شود که در هنگام احداث باغ بایستی مدنظر قرار گیرد.

درختان میوه بایستی در منطقه ای کشت شوند که طی فصل رشد، روزانه شش ساعت یا بیشتر نور کامل آفتاب دریافت نمایند.

اگر در منطقه ای سرمای بهاره وجود داشته باشد باید از راه های ذیل با آن مبارزه کرد:
۱- انتخاب ارقامی که در بهار دیرتر گل هایشان باز می شود مثل درخت به.

۲-بایستی تا آنجایی که امکان دارد درخت را پاکوتاه نگه داشت و یا از واریته های پاکوتاه استفاده کرد ه در مقابل سرما مقاوم تر از پایه بلند ها هستند.

۳-استفاده از هورمون بازدارنده رشد که یکی از آنها آلار است که روش مصرف آن به این صورت است که این هورمون را به صورت محلول در آورده و بر روی شاخ و برگ درخت می پاشند که با این کار از باز شدن گل تا مدت معینی جلوگیری می شود (گل دادن را کمی عقب می اندازد) که از خطر سرما آن را نجات دهد.

۴- استفاده از باد شکن که در اطراف باغات در قدیم دیوار می کشیدند و اما در باغ های وسیع ازدرختان به عنوان باد شکن استفاده می کنند. که برای این منظور از تبریزی- کاج- سنجد و در جنوب از اکالیپتوس – آکاسیا و گز استفاده می کنند که جلوی سرما و باد را گرفته و از ریزش شکوفه جلوگیری می کند

۵- استفاده از بخاری های باغی که در کرج و شهریار و اصفهان استفاده می شود و طرز کارشان به این صورت است که بخاری ها را در بین ردیف ها و هر ۶ متر به ۶ متر نصب می کنند به طوری که در یک هکتار۱۰۰ عدد بخاری باشد. در قدیم با آتش زدن کاه و کلش در باغات و ایجاد دود از سرمای بهاره جلوگیری می کردند. روش کار در بخاری های نفت سیاه یا گازوئیل به این صورت است که در نقاط مختلف باغ میزان الحراره هایی نصب می شود که در باغات بزرگ یک اطاقک احداث می کنند و در بیرون از اطاقک نیز یک میزان الحراره که به باطری وصل است و به زنگ نیز متصل است که با پایین آمدن درجه حرارت به صفر زنگ اخبار می زند که با روشن کردن بخاری ها درجه حرارت را بالا می برند. در درجه حرارت ۱- درجه سانتیگراد بیشتر گل ها از بین می روند.

۶-کاشتن درختان در کوهپایه ها و کوهستان ها که آنها را از خطر سرمای بهاره حفظ می کند.

۷-آبیاری بارانی که در صورت امکان جلوی سرما را بگیرد چونکه وقتی آب به صورت قطرات پاشیده شود گرمایی حدود ۷۰ تا ۸۰ کالری آزاد می کند که این حرارت مانع از بین رفتن شکوفه های می شود.

ب) نور:طول روز بر گل انگیزی درختان میوه موثر نیست،‌ اما شدت نور در رشد و باروری درختان بسیار موثر است و تنها راه نور رسانی کافی به درون تاج درخت شکل دهی و تراکم مناسب دادن به شاخه های درخت می باشد و اثر دیگر نور در درختان میوه ایجاد رنگ در میوه هاست به عنوان مثال میوه های سیب اگر شدت نور در دو تا سه ماهر آخر فصل رشد کافی نباشد تولید رنگ سرخ دچار اختلال می گردد و به این دلیل پیشنهاد می گردد تا در مناطقی که هوای پاییزه ابری یا مه آلود دارد به جای سیب سرخ،‌ انواع زرد و سبز آن کشت گردد.

گرد آوری و تنظیم: https://rangvarang.com