پدیده سرمازدگی چیست؟ سرمازدگی بهاره، یخ زدگی زمستانه

کشاورزی نیز مانند سایر بخش‌های اقتصادی بخش مهم برای کسب درآمد است اما تنها چیزی که بخش کشاورزی را از دیگر بخش‌ها جدا می‌کند وجود مخاطرات طبیعی است.حوادث طبیعی از قبیل سرما‌زدگی، تگرگ و بارش سالانه خسارت‌های جبران ناپذیری به کشاورزان وارد می‌سازد که این خسارت در درآمد کشاورزان و نوسانات قیمتی نیز تاثیر می‌گذارد.

سرمازدگی و یخبندان از عوامل طبیعی است که خارج از کنترل بشری است و سالانه خسارت‌های جبران‌ ناپذیری به محصولات کشاورزی وارد می‌کند.خسارت سرمازدگي در آمريكا سالانه حدود ۴-۳ درصد و در برخي مناطق نظير برزيل و نيمكره جنوبي حدود ۵ درصد و در ايران حدود ۳-۲/۵ درصد گزارش شده است. خسارت سرمازدگي و يخبندان اسفند ۷۵ در مناطق مختلف استان خوزستان بالغ بر ۳۰۰ ميليارد ريال تخمين زده شده است. همچنين خسارت سرمازدگي فروردين ۷۶ باغهاي استان چهارمحال وبختياري بالغ بر ۵۰ ميليارد برآورد شده است .در سال۱۳۸۴ سطح خسارت ديده ناشي از سرمازدگي ديررس بهاره در درختان ميوه حدود ۵۶۹۳۲۰ هكتار يعني حدود ۲۵ درصد از باغات كشور بوده است و در نتيجه به خسارت ۱۰۷۷۱۷۰ تن ميوه انجاميد كه ارزش ريالي آن حدود ۸۴۵۰ ميليارد ريال برآورد شده است.

سرمازدگي پديده اي است كه در درجه حرارتهاي پايين سبب ايجاد خسارت و يا از بين رفتن اندامهاي گياهي مي شود. اين عارضه در درختان ميوه در فصل زمستان و يا اوايل بهار اتفاق می افتد و هر ساله خسارتهاي زيادي بر جاي مي گذارد. بر اساس آمارهاي ارائه شده تنها حدود ۱۰ درصد از كل زمين هاي قابل كشت دنيا ممكن است بدون تنش سرمازدگي باشند. . مناطق زیادی را می توان پیدا کرد که با وجود داشتن کلیه شرایط مساعد، تنها به علت بروز مکرر هوای سرد بهاره، شکوفه­ها براي توليد برخي از محصولات سردرختي زودگل مناسب نيستند. به عبارت بهتر، این محدودیت، بیشتر در مورد آن دسته از درختان میوه که در بهار زودتر از سایر درختان شکوفه می کنند، مصداق دارد که درختان بادام، زردآلو و تا حدودی هلو و گوجه از آن جمله هستند. با توجه به اهمیت این موضوع، لزوم شناخت و مبارزه صحیح با این عامل خسارت، یکی از الویت­های مدیریت باغات میوه می باشد.

به طور کلی،سرمازدگی به وقوع افت ناگهانی دما، خارج از زمان مورد انتظار،گفته می شود و زیان ناشی از سرمازدگی در اکثر مناطق میوه کاری مشاهده می شود. افت دما در اوايل بهار به ويژه اگر مصادف با بازشدن جوانه ها و گلها باشد، گاه خسارات جبران ناپذيري برجاي ميگذارد. اكثر درختان ميوه مناطق گرمسيری، نيمه گرمسيري و معتدله در معرض خسارات ناشي از يخبندان و سرماي زمستان اوايل بهار قرار مي گيرند ناگفته نماند ارتفاع از سطح دریا، مجاورت با دریاها، دریاچه ها یا رودخانه هاي بزرگ، وجود رشته جبالی که جلو بادهای سرد شمالی را بگیرند، شیب دامنه و … در بروز سرمای بهاره مؤثر هستند باید توجه داشت که سلولهای گياهی از نظر دمائی دارای آستانه های تحمل بالايی و پايينی می باشد که اگر دما از حد آستانه پايين گياه کمتر شود موجب بروز نارسائی در عملکرد بخشهای درون سلولی شده وهمچنين با توجه به افزايش حجم آب در زمان يخبندان موجب پاره شدن ديواره سلولی ميگردد . هر چه ميزان کاهش دما بيشتر و زمان ماندگاری سرما طولانی تر باشد گياهان حساس آسيب مي بينند و ميزان توليد آنها شديداً تحت تأثير قرار مي گيرد . بنابراين خساراتي كه بر توليد كنندگان محصولات كشاورزي و در نتيجه به اقتصاد يك كشور وارد مي شود، مي تواند بسيار مخرب و جدي باشد . در افزايش ميزان خسارت مؤثر تر خواهد بود .اکثر درختان میوه منطقه معتدله در معرض یخبندان زمستان یا سرما زدگی بهاره قرار می گیرند که این امر موجب خسارتهای شدید اقتصادی می گردد. حتی آن دسته از مناطق تولید میوه که در موقعیت های جغرافیایی خاص احداث می شوند که خسارت وارده ناشی از سرما در آنها به حداقل کاهش داده شده نیز بعضا با این حوادث مواجه می گردند. باغداران کاملا از نتایج زیانبار عدم محافظت درختان در برابر سرمای زمستان مطلع هستند. لذا اعتقاد به مقاومت در برابر سرما به عنوان یک پدیده و ابزار کمکی برای جلوگیری از بروز خسارت ناشی از سرما از نظر باغداران از اهمیت اساسی برخوردار است. گیاهان درحال رشد غیر مقاوم بوده و قادر به مقاوم شدن نیستند. لذا رکود در طول ماههای سرد زمستان برای بقاء گیاهان و درختان میوه ضروری می باشد. درختان میوه در زیستگاهای طبیعی خود به ندرت توسط سرما صدمه می بینند زیرا در آنها مکانیسم سازگاری در آنها توسعه یافته است که به آنها اجازه می دهد در طول شرایط آب و هوایی شدید زمستان به حالت رکود بروند.

یخ زدگی  زمستانه:

درمناطق سرد از ارقام مقاوم به سرما و از پایه های مقاوم به سرما استفاده می شود. در اثر سرمای بیش از حد  زمستان، گونه های پوست نازک شکاف خورده و در اثر یخبندان شاخه ها سیاه می شوند. در گیاهان چوبی مقاوم، در اثر یک سری تغییراتی که حاصل می شود در اواخر تابستان و پاییز موجب مقاوم شدن آنها در برابر سرما می گردد. در طی مقاوم شدن درختان تغییرات زیادی در درختان صورت می پذیرد.

این مراحل عبارتند از:

۱.مقاوم شدن توسط روزهای کوتاه شروع می شود که منجر به توقف رشد می شود.

۲.مقاوم شدن مستلزم دمای پایین می باشد که مواد محرک مقاومت ساخته می شود.

۳.تدابیر زراعی در مقاومت گونه های درختان میوه تاثیر بسزایی دارد. ازجمله تجمع کربوهیدراتها کافی در درختان میوه و اندامهای آن موجب افزایش مقاومت در برابر سرما می گردد. آبیاری بی رویه، دادن کود ازته بیش از حد، محصول زیاد ، ریزش زود هنگام برگها، تولید محصول بیشتر، هرس زود هنگام موجب کاهش مقاومت درختان میوه می شود.

۴.پایه های درختان میوه نیز در میزان مقاومت آنها به سرمای زمستانه متفاوت می باشد. برای مثال پایه های سیب مالینگ ۱۹ و ۲، پایه مالینگ مرتون ۱۰۴ و ۱۱۱ مقاوم به سرما هستند. در گلابی هنگامی که روی پایه بذری پیوند شده و از میان پایه اولدهام استفاده می شود، مقاومت در برابر سرما افزایش می یابد. پایه محلب که برای گیلاس به کار برده می شود مقاوم به سرما می باشد. پایه نارنج سه برگ مقاوم به سرما بوده و برای مرکبات به کار برده می شوند. پایه آلوی ماریانا نیز مقاوم به سرما بوده و برای آلو و هلو مورد استفاده قرار می گیرد.

سرما زدگی بهاره:

سرمای دیررس بهاره موجب آسیب دیدن جوانه های تازه بیدار شده درختان میوه می شوند و در صورت دیررس بودن بیشتر این نوع سرماها، حتی به میوه های تازه تشکیل شده نیز خسارت وارد می کند.جوانه های بارور در حال رکود به سرمای زمستانه مقاوم هستند اما مقاومت آنها هنگام بیدار شدن جوانه ها کاهش می یابد. به طور کلی جوانه های گل در دمای ۲- و ۳- درجه سانتیگراد از بین می روند. میوه های تازه تشکیل شده نسبت به گلها حساس تر هستند و در منفی ۰.۵- درجه سانتیگراد آسیب می بینند. در اوایل بهار جبهه های سرد هوا در منطقه پرورش درختان میوه و در شبهای بدون ابر موجب خسارت دیدن جوانه درختان میوه می گردد.

گرد آوری و تنظیم: https://rangvarang.com