پیوند زدن Grafting ؛ اهداف،مزایا و معایب پیوند زنی

پیوند زدن یا Grafting:  از نظر علم باغبانی پیوند زدن عبارت است از هنر اتصال دو بافت زنده گیاهی به هم ،به طوری که این دو بافت یکی شده و گیاه واحدی را به وجود  می آورد و به رشد خود ادامه می دهند. قسمتی را که بخش هوایی یک گیاه پیوند شده را به وجود می آورد پیوندک یا scion   و بخشی را که در جای اصلی قرار گرفته و پیوندک بر روی آن به طرق مختلف زده می شود پایه یا Stock می نامند. بدون تردید هر قدر این دو قسمت از نظر صفات ژنتیکی مشابه و از لحاظ گیاه شناسی دارای خویشاوندی نزدیکتری باشد به همان نسبت جوش خوردن بافتها در محل پیوند آسانتر و پایداری پیوند مطمئن‌تر است.

میان پایه inter stock:میان پایه قطعه ای از ساقه است که به پایه و پیوندک پیوند زده می شود . ما بین هر دو آنها قرار می گیرد. از میان پایه به منظور خاصی استفاده می شود مانند مقاومت به سرما ، مقاومت به آفات و امراض ،جلوگیری از ناسازگاری پیوندی و یا بهره گیری از مزایای ویژه آن مانند داشتن ویژگی پا کوتاه کنندگی که برای تولید و تکثیر نهال های پیوندی پا کوتاه از آن استفاده می شود.

لایه زاینده  cambium  : بافتی نازک است که از سلول های پارانشیمی تشکیل شده که در محل اتصال پیوند از سلول های زنده پایه و پیوندک به وجود می آید و از به هم پیوستن آنها ، اتصال پایه و پیوندک امکانپذیر می گردد. لذا در گرفتن پیوند نقش بسزایی دارد.

پیوند زدن درختان میوه اغلب با هدف افزایش توان باردهی درخت و بهبود کمی و کیفی محصول انجام می‌شود. با وجود این تعویض ساختار رویشی و باردهی درخت، تنظیم گرده‌افشانی در باغ، استفاده از ویژگی‌های پایه‌های پیوندی به منظور دست‌رسی به گیاهان کوتاه قد تا بسیار قوی، استفاده از میان پایه‌ها برای رفع برخی از عوارض و نارسایی‌های پیوندی، ترمیم زخم‌های وارد شده به تنه – ریشه و شاخه‌های اصلی درخت، تسریع در آغاز باردهی و موارد بسیار دیگر از اهدافی هستند که همیشه در ایجاد ترکیب‌های پیوندی مورد توجه‌اند.البته پیوند زدن معایبی هم دارد در ادامه مطلب بیشتر و مفصل تر با مزایا  و معایب پیوند آشنا می شویم .

اهداف و مزایای پیوندزدن:

۱- حفظ ویژگی یک کلون :ازدیاد به روشهای دیگر غیر جنسی ،مانندقلمه،خوابانیدن شاخه و جزاینها در بسیاری از گیاهان،از جمله بیشتر درختان میوه،مقدور نیست،زیرا قلمه اینگونه درختان به آسانی ریشه نمیدهند.از سوی دیگر،چون در روش کشت بذر تفرق صفات پیش می آید،نمیتوان انتظار داشت که گیاهان بدست آمده از کشت بذر شبیه پایه مادری خود باشند.پس در این مواقع به اجبار از روش پیوند استفاده می شود.

۲-با پیوند، می توان ارقام جدیدی را با استفاده از پایه های قدیمی، جایگزین ارقام قدیمی کرد. این کار را “سرشاخه کاری” گویند. برای مثال می توان باغی را که دارای سیب ترش است با استفاده از سرشاخه کاری پایه های قدیمی به باغ سیب گلاب تبدیل کرد.

۳- جوان سازی: در درختان کهن که به دلایلی قسمت هوایی از بین رفته و یا فرسوده شده باشد، اما ریشه قوی و فعال باشد، می توان با اعمال پیوند اقدام به جوان سازی درخت نمود. این عمل نسبت به نوع درخت تا حداکثر ۵ مرتبه قابل  انجام است.

۴-استفاده از مزایای ترکیب پایه و پیوندک:هریک از ارقام درختان ،درشرایط خاصی رشد می کنند،و با تغییر شرایط،قسمتی از توانایی خود را برای تولید از دست می دهند در بیشتر مواقع،برای اینکه بتوانیم رقم خاصی ازیک درخت را در شرایط مختلف از نظر نوع خاک،اقلیم وسایر عوامل محیطی پرورش دهیم،لازم است پایه مناسب این را پیدا کنیم و رقم مورد نظر را روی آن پایه پیوند کنیم.امروزه پایه های متعدد با ویژگیهای گوناگون ،از درختان میوه شناسایی و پرورش داده شده اند،که با انتخاب آنها میتوانیم به اهداف خود در تولید میوه دست یابیم.

۵-تقویت درختان ضعیف: درختانی که دارای ریشه ضعیف بوده و یا طبیعتا قادر به جذب شیره خام به اندازه کافی نمی باشند، می توان با پیوند نمودن شاخه ای ریشه دار به تنه آن، کمبود شیره خام را جبران نموده و قسمت هوایی درخت را تقویت کرد. این عمل کاملا شبیه به تزریق خون در بدن بیماری است که مقداری از خون خود را از دست داده باشد، با این تفوت که نیاز انسان پس از یک یا چند مرتبه تزریق خون تامین شده و تکرار عمل تزریق لازم نخواهد بود. اما در درختان این تزریق شیره خام باید به صورت همیشگی و مستمر باشد. دلیل انجام این روش پیوند نیز این است که با پیوند کردن پایه ریشه داری که در نزدیکی درخت دارای ریشه ضعیف قرار دارد، این پایه بتواند یک منبع شیره خام دائمی را در دسترس درخت مورد نظر قرار دهد.

۶-ترمیم بخشهای آسیب دیده:درختان میوه،گاهی در اثر برخورد ابزار و ماشینهای کشاورزی،تغذیه جوندگانی مانند موش و خرگوش،عوامل مولد بیماری و یا ناسازگاری پایه با پیوندک آسیب می بینند.برای ترمیم این گونه صدمات،می توان از برخی روش های پیوند،مانند،پلی استفاده کرد.

۷-با پیوند، می توان شکل های ویژه ای از رشد را به دست آورد، برای مثال با پیوند زدن بیدمجنون، که توانایی تولید ریشه کافی ندارد، روی بید معمولی می توان شکل مجنون را با ریشه ای قوی پدی آورد، یا نارون چتری را روی نارون معمولی پیوند زد و شکل چتری ایجاد کرد.

۸- تقویت و سازگاری با محیط: هرگاه درختی در شرایط محیطی معینی قادر به تامین مواد غذایی خود نباشد، در این حالت از تکنیک پیوند بهره گرفته و پیوندکی از درخت مربوطه تهیه کرده و آن را روی پایه دیگری که قرابت و تجانس با درخت مورد بحث دارد، پیوند می زنند. به طور مثال بادام به شرایط با خاک مرطوب حساس بوده و رشد مطلوبی ندارد، از این رو این درخت را روی گوجه میروبالان پیوند می زنند که مقاوم به خاک های با رطوبت بالاست.

۹-تغییر رقم درخت:ممکن است به دلایلی لازم باشد که رقم درختان باغ خود را تغییر دهیم.برای نمونه،پایین بودن کیفیت و بازار پسند نبودن،پایین بودن عملکرد،خود بارورنبودن رقم موجود ونیاز به رقم گرده دهنده و جز اینها.برای رفع این موانع،میتوانید از روش پیوند روی سرشاخه های درختان موجود برای تغییر رقم درختان،استفاده کنید.

۱۰-تعدیل کننده رشد: در درختانی که ریشه ضعیف دارند و یا بالعکس دارای ریشه قوی بوده و رشد بالایی دارند، با پیوند نمودن این نوع درختان روی پایه های مناسب، قدرت و یا ضعف قسمت هوایی را تعدیل می بخشند. مانند پیوند درخت گلابی روی پایه به که دارای ریشه سطحی بوده و طبیعت کوتاه و درختچه ای دارد. این عمل پیوند  رشد درخت گلابی را کاهش داده و آن را پاکوتاه می کند و در مقابل موجب تولید میوه های گلابی شیرین و مرغوبتری می شود.

۱۱-بهبود گرده افشانی و فروت ست: در باغات قدیمی درختان دو پایه مانند درخت پسته که گل نر و ماده جدا از هم بر روی دو پایه مجزا قرار دارند، تنها یکی از دو پایه یعنی درختان ماده کاشته شده است و یا نسبت پایه های ماده به نر بسیار بالا بوده و این امر گرده افشانی و میوه بستن را با مشکل مواجه می سازد. از این رو برای  رفع  این مشکل و اصلاح باغات قدیمی می توان از تکنیک پیوند استفاده نمود. بدین طریق که روی تعدادی از درختان ماده که به فاصله منظمی از یکدیگر قرار دارند، یک پیوندک از درخت نر را روی هر کدام از پایه ها پیوند می زنند تا هر سال مقدار کافی دانه گرده برای بارور کردن گل های ماده موجود  باشد و بهره برداری از باغ هر سال منظم و مرتب گردد.

۱۲-کوتاه کردن دوره نونهالی:معمولا درختانی که از طریق کشت بذر تولید می شوند،دوره نونهالی طولانی تری دارند و پس از رسیدن به بلوغ که حدود ۶ الی ۷ سال به طول می انجامد، شروع به گلدهی و میوه دهی می نمایند.یعنی،دیرتر بار می دهند،اما این دوره در درختان پیوندی کوتاهتر است.زیرا پیوندک را از شاخه های بالای درخت که سن بیولوژیکی آنها بیشتر است،انتخاب می کنند.

۱۳- افزایش دوام و ماندگاری میوه: یعنی سالم ماندن میوه از زمان برداشت، حمل تا مصرف و همچنین دوام بیشتر در طول دوره نگهداری .

۱۴-جلوگیری از رشد پاجوش: برخی از درختان پاجوش های فراوان تولید می نمایند که موجب تضعیف درخت می گردد و از طرفی حذف این پاجوش ها نیز دشوار و مستلزم مراقبت های دائمی و صرف هزینه زیاد می باشد. برای رفع این مشکل، اغلب این درختان را روی پایه هایی که پاجوش نمی دهند پیوند می  زنند.

۱۵-افزایش کیفیت محصول: کیفیت بهتر محصول که می تواند به مشخصات جزئی تری مثل طعم (شیرینی و ترشی و آبدار بودن و …) یا پوست مناسب (از نظر ضخامت یا قابلیت کنده شده پوست و …) یا وجود و عدم وجود هسته و درشتی آن و عوامل دیگر دسته بندی  شود.

۱۶-تشخیص بیماریهای ویروسی :گاهی برای تشخیص برخی از ویروس های عامل بیماری گیاهی از روش پیونداستفاده می شود.بعضی از ارقام یا گونه درختان،حساسیت بیشتری نسبت به بیماریهای ویروسی دارند.

این نوع گیاهان را گیاهان شاخص مینامند.با پیوند کردن پایه یا پیوندک آلوده روی گیاه نشانگر،میتوانید از وجود آلودگی اطلاع پیدا کنید.برای مثال،از گیلاس زینتی به عنوان گیاه شاخص،جهت تشخیص آلودگی ویروسی هلو،آلو،بادام و زردآلو استفاده میشود.

۱۷-زمان رسیدن میوه: بسیار مهم است که میوه درخت چه زمانی می رسد یا چه زمانی امکان برداشت محصول وجود دارد. مثلا گیلاس نوبرانه بسیار گرانتر از زمانی است که محصول گیلاس فراوان است یا برعکس میوه هایی که آخر فصل به دست می آیند گران ترند. موارد دیگری را هم به همین ترتیب می توان به عنوان مشخصه های مرغوبیت برشمرد. اما مشکل وقتی بر روز می کند که این ویژگی ها نمی توانند به طور همزمان در میوه ای وجود داشته باشند با پیوند زدن می توان شرایط را  طبق نظر فرد تغییر داد.

۱۸-استفاده تجملاتی: با پیوند زدن می توان چند رنگ گل یا چند نوع میوه را روی یک پایه به وجود آورد.گاهی باغدار مایل است که چند گل یا چند میوه را روی یک درخت داشته باشد، برای مثال، می توان گل های رز سفید، سرخ و زرد رنگ را روی یک پایه پیوند زد یا می توان نارنگی، پرتقال، لیمو و غیره را روی یک پایه مرکبات تولید کرد. البته، این کار ممکن است از نظر تجاری سودآور نباشد، زیرا رشد گیاه چند پیوندی، به دلیل وجود پیوندک های متفاوت، نامتناسب می گردد.

۱۹-برای تست رقم تیره های اصلاح شده : پیوند نقش به سزایی در رسیدن سریع به جواب دارد.

۲۰-تربیت دلخواه : برای بدست آوردن شکل های ویژهای از رشد ، می توان از پیوند استفاده کرد. مثلاً برای تولید گل سرخ پا بلند و توت و بید مجنون به فرم های مورد نظر، روی آن رقم مورد نظر را پیوند می زنند. یا کاکتوسها را برای بدست آوردن شکل های غیر معمول و زیبا روی هم پیوند می زنند.

معایب پیوندزدن:

۱-پیوند زدن دشوار بوده و به زمان ، فضا ، مواد و لوازم مخصوص احتیاج دارد.

۲-مهارت بالایی برای پیوند زدن ، جوش دادن و سازگار کردن گیاه پیوندی به آب و هوای لازم است .

۳-بسته به ترکیب پایه و پیوندک ، ناسازگاری پیوند و کاهش کیفیت میوه ممکن است ظاهر شود و گیاهان پیوند زده شده گاهی احتیاج به بهبود شیوه های کشت دارند.

۴-نتیجه انجام عمل پیوند بندرت همه خواسته ها را تامین نمی‌کند و گاهی محلی از ساقه گیاه که پیوند درآن قسمت انجام گرفته، حجیم می‌شود.

به همین دلیل باید به عواملی که بر روی موفقیت پیوند موثرند دقت شود.

گرد آوری و تنظیم: https://rangvarang.com