صنایع دستی اصفهان ، قدمتی دیرینه دارد. هرجا از صنایع دستی ایران صحبت شود، درخشش نام اصفهان و صنایع دستی زیبای آن را نمی توان نادیده گرفت. اوج شکوفایی صنایع دستی اصفهان را می توان در دوران صفویه  دانست. از آن زمان این مهارت به شیوه استاد شاگردی از استادان و هنرمندان بزرگ ، نسل به نسل تا امروز منتقل شد. با اینکه صنایع دستی اصفهان در این مدت دستخوش فراز و نشیب های زیادی شده است، اما خوشبختانه به همت صنعتگران و هنردوستان اصفهانی همچنان پابرجاست.

نقوش و طرح های صنایع دستی اصفهان بیشتر تحت تاثیر طرح های تزیینی دوران صفویه قرار دارد. طراحان اصفهانی با توانایی درک و سطح بالای مهارت خود از آثار قدیمی الهام گرفته و به کمک خلاقیت و ذوق هنری خود آنها را زیباتر و چشم نواز تر می کنند.

اسامی صنايع دستی استان اصفهان

خاتم سازی،  قلمزنی ، منبت کاری، نقره سازی ،مينا کاری ، کاشی سازی،  قالی بافی ، گلیم بافی، طلا کوبی روی فولاد، ضریح سازی،پارچه های سنتی اصفهان(پارچه های قلمکار پارچه های زرباف)، سوزندوزی ، سرمه دوزی، چهل تکه دوزی ، رودوزی های سنتی (مليله سازی ،سکمه دوزی، قلاب دوزی گلابتون دوزی، پولک دوزی ) صحافی، فيروزه کوبی ، مسگری ، معرق کاری ،طلا سازی، نقره و ملیله کاری ، گره چینی و مشبک ،مینیاتور ، نگارگری، لاکی روغنی ( پاپیه ماشه ) ، نمد مالی ،گیوه بافی و گیوه دوزی، عبا بافی ،پوست و پوستين دوزی ،سفال و سراميک سازی، خوشنویسی ،قفل سازی  ، ورشو سازی از جمله صنایع دستی اصفهان هستند.

صنایع دستی اصفهان بسیار متنوع هستند، در ادامه شما را با برخی ازصنایع دستی اصفهان بیشتر آشنا می کنیم.

مروری بر برخی از صنایع دستی اصفهان

۱. منبت کاری

منبت کاری شاخه‌ای از صنعت چوب است که یک کار تزیینی به شمار می رود. منبت کاری هنری است مشتمل بر حکاکی و کنده کاری بر روی چوب و  منبت‌کار کسی است که روی چوب عمل کنده‌کاری انجام می‌دهد . امروزه دستگاه‌های پیشرفته کامپیوتری سی ان سی  CNC ، کار منبت را به‌خوبی و به‌راحتی و بدون کوچک‌ترین خطا انجام می‌دهند؛ با این‌ وجود هنوز کار دست ارزش خود را از دست نداده و در میان مردم دارای جایگاه خاص خود است.

مهم‌ترین ماده اولیه در منبت کاری،  چوب است و  یکی از مراحل مهم منبت کاری انتخاب چوب است. چوب انتخاب‌شده برای این کار حتی‌المقدور باید بدون گره باشد. در این کار عمدتا از چوب های محکم مثل چوب گردو، گلابی، آبنوس، بقم، عناب ، چوب نراد یا سفید روسی و انواع چوب جنگلی استفاده می شود.البته بسته به نوع کار و سبک منبت مورد نظر و کاربرد آن از انواع متفاوت و متنوع چوب می توان استفاده کرد. البته آبنوس و بقم چون هم محکمتر و هم چربتر هستند دوام بيشتری دارند اما در ايران به خاطر فراوانی چوب گردو اکثراً از اين چوب استفاده می شود. علاوه بر چوب ، چاقو ، انواع مغار (مغار نیم باز ، مغار گیلوئی،مغار شفره ، مغار تخت ، مغار قاشقی)، قلم منبت کاری ، چکش، اره، سوهان و رنده از جمله ابزار مورد نیاز برای منبت کاری هستند.

امروزه هنرمندان با تلفیق شیوه های هنر های چوبی منبت- معرق  و منبت- مشبک شیوه های نوینی در زمینه ی کار منبت ایجاد کرده اند. منبت کاری چوب در شهرهای گلپايگان و اصفهان رونق و رواج درخور و شايان توجه ای دارد.

از کاربرد های منبت می توان به استفاده از این هنر در صنعت مبلمان نظیر دسته مبل ،پایه مبل تاج مبل، در تزئینات و دکوراسیون ساختمان نظیر درب و نرده چوبی منبت و مواردی دیگر همچون انواع تابلو، انواع مجسمه و پیکره منبت ،سرویس خواب، میز، بوفه، ویترین، ساعت دیواری، قاب ،رحل قرآن و قاب آئینه ستون های چوبی مساجد و زیارتگاه ،منبر و… اشاره کرد.

۲. قالی بافی

یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان قالی بافی است .اصفهان در زمان صفويه يكي از مراكز عمده قاليبافي بود. فرش های ظریف بافت و گل ابریشم اصفهان با طرح های فوق العاده زیبای آن همواره از شهرت بسیار زیادی دربازارهای جهان برخوردار بوده اند. اکثر فرش های با ارزش و قیمتی قديمي ايران که در موزه های اروپا و آمريکا مشاهده شده است ؛ قالی های بافت شهر اصفهان است .

قالی اصفهان دارای طرح های بسیار متنوع در رنگ بندی هایی بسیار گوناگونی است. آنچه که باعث شده این قالی ها انرژی بخش بوده و دیدن آن انسان را به وجد بیاورد استفاده از رنگ های روشن در دل رنگ های تیره است؛ این ابتکار قالی اصفهان را از هر قالی دیگر متمایز می کند.

همچنین از نظر کیفیت ، قالی های اصفهان از بهترین قالیهای ایران به شمار می آیند و با دوام هستند.

قالی های اصفهان عموما در طرح های لچک و ترنج، افشان و خشتی بافته می شوند. طرح لچک و ترنج محبوب ترین طرح فرش است چون این طرح قابلیتی خاص دارد و از  آن می توان  در هر دکوراسیونی استفاده کرد. قالی های اصفهان حتی گاهی نقش و نگار های معماری را نیز در خود جای می دهند. برای مثال کاشی کاری بناهایی نظیر مسجد امام را می توان در این قالی ها دید. اصفهان از معدود مراكز فرش بافی ایران است كه بافت فرش های دایره ای شكل نیز در آن صورت می گیرد.

۳. گلیم بافی

گلیم زیرانداز و پوششی پشمی و بدون پرز است که مواد اولیه مصرفی  در بافت آن بیشتر پشم گوسفند است اما علاوه بر پشم گوسفند از پشم دیگر حیوانات اهلی چون شتر و بز نیز می توان در گلیم بافی استفاده نمود. البته دربرخی بافته ها به جای نخ پشمی برای تار از نخ های پنبه ای نیز استفاده می گردد.

گلیم انواع مختلفی دارد که هر کدام زیبایی و کاربرد خاص خودش را داشته و از نظر قیمت نیز متفاوت می باشند.

بعضی از گلیم ها به صورت ساده و به آسانی بافته می شوند ولی بعضی دیگر پرزحمت تر می باشند و با طرحی زیبا و خاص بافته شده که از نظر قیمت نیز در مقایسه با گلیم های ساده بسیار تفاوت دارند.

در طی سال های اخیر این نوع زیر اندازها در حال فراموش شدن بود ولی هم اکنون باز هم مردم به این هنر اصیل ایرانی علاقه نشان داده و به خرید این زیراندازها برای تزئین خانه های خود می پردازند

در اصفهان می توانید گلیم فرش های زیبا و درجه یکی را با مناسب ترین قیمت پیدا کنید.گلیم های سنتی و اصیل اصفهان از زیباترین گلیم های دستباف ایرانی در تنوع و طرح های  زیبا هستند و از بهترین گلیم های صادراتی محسوب می شوند.

۴. کاشی سازی

کاشی سازی یکی از هنرهای دستی و قدیمی ایران و از اصلی ترین صنایع دستی اصفهان است و کاشی های فیروزه ای اصفهان از  قدیمی ترین این  کاشی ها محسوب می شود. در آغاز، این هنر بیشتر با آجرهای لعابدار برای استحکام بنا و نماسازی توامان استفاده می شد ولی رفته رفته در آرایش ظاهری ساختمان و نماسازی نیز کاربرد یافت . به تدریج استفاده از کاشی با نقوش گل و بوته، نوع خشت و هفت رنگ رواج و کاشی کاران اصفهانی علاوه بر گل و بوته و اشکال هندسی از نقش حیوانات در تزئین کاخها و منازل استفاده کردند.

در این هنر اصالت طرح ها و نقش های قدیمی به خوبی حفظ شده است و حتی امروزه هم خواستاران بسیاری دارد. صنعتگران کاشی ساز طرح های مورد نظر را به طراحان سفارش می دهند و سپس آن را روی کاشی پیاده می کنند.

هم اكنون عمده هنرمندان این رشته در اصفهان قرار دارند.در اصفهان علاوه بر کاشی های ساده ساختمانی ، کاشی های نقش دار مخصوص نماهای خارجی بنا ها و مساجد به صورت هفت رنگ و معرق نیز تولید می شوند و به کار می روند.

كاشی در رنگ های مختلف تهیه و اغلب در كتیبه ها ، مغازه ها ، گنبدها و سردر مساجد و حسینیه ها به كار می رود .همچنین ظروف کاشی، گلدان و اشیاء مختلف دیگر با نقوش مختلف ساخته می شوند که عموما جنبه صادراتی دارند. در شهرهای مختلف استان اصفهان نیز کاشی سازی رایج است.

۵. زری بافی

زَربَفْت یا زَری بافی از هنرهای ملی ایرانیان است و دارای سابقه‌ای طولانی از لحاظ بافت و تولید می‌باشد و از دوران قبل از اسلام، در ایران رواج و توسعه داشته است . در دوره صفویه، گروه بسیاری به تولید زری اشتغال داشتند. فن زری بافی در دوران صفویه به منتهای کمال خود رسید. زری نفیس‌ترین و افسانه‌ای ترین و ظریف‌ترین منسوج ایرانی که در روزگار رونق و رواج خود شهرتی عالمگیر داشته و هم‌اکنون نمونه‌هایی از آن زینت‌بخش موزه‌ها و سایر مراکز هنری ایران و دیگر کشورهای جهان است . همچنین  نمونه‌هایی از آن فقط در منازل افراد غنی جامعه یافت می‌شود.

این بافته سنتی نیز مانند بسیاری از پارچه های سنتی از دوگروه نخ تار و پود تشکیل شده است. پارچه زری دست بافته ای است بدون گره که با گذراندن تار و پودهای ابریشمی رنگارنگ و نخ گلابتون از لا به لای یکدیگر با استفاده از دستگاه زری بافی بافته می شود.

برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیده ای استفاده نمی کنند و برای نخ تار در نهایت از دو رنگ و برای نخ پود از شش رنگ استفاده می شود. زری دارایی ، زری اطلسی، زری پشت کلاف، زری لپه باف از انواع زری بافی محسوب می شوند.

مواد اولیه پارچه‌های زربفت، از بهترین نوع ابریشم طبیعی ایران انتخاب می‌شود. همچنین یکی از مهم‌ترین مواد اولیه، گلابتون است یعنی همان چیزی که باعث درخشش و گران‌بهایی ویژهٔ پارچه‌های زربفت می‌شود.

صنعت زری بافی، به تدریج و بر اثر منسوجات خارجی، کم رنگ شده و  اکنون کمتر کسی پیدا می‌شود که سختی‌های این کار را برای آموزش به جان بخرد. آکادمیک نبودن، نبود دسترسی به مواد اولیه مرغوب، منتقل نشدن هنر اساتید، حجیم بودن دستگاه نساجی، و … دست به دست هم داده‌اند برای از بین رفتن این هنر قدیمی.

آخرین تاروپودهای هنر زری بافی را می‌توانید در خانه شیخ الاسلام اصفهان دید؛ گرچه استاد شمسعلی توسط شاگردان خود توانسته فوت و فن‌های این هنر را به احیا کند تا به تاریخ و موزه سپرده نشود اما امیدی به مانائی این هنر غنی دیده نمی‌شود.

۶. طلاكوبی ( كوفی گری يا كوفته گری )

هنر طلاکوبی نوعی تزئین در هنرهای سنتی و اصیل ایرانی است که با نخ طلا بر روی احجام فولادی ، جنگ افزارها ، قلم ها و اشیاء تزئینی کوبیده می شود.

درگذشته طلاکوبی روی فلزات مانند مس، برنج و مفرغ نیز انجام می‌شد. اصفهان مهم ترین مرکز طلا کوبی روی فولاد در ایران است. این هنر از زمان‌های بسيار دور در شهر اصفهان ، رواج داشته است. هنرمندان این رشته را کوفته گر یا زرکوب می‌نامند.

شیار زدن بر روی فلز، چکش کاری مفتول طلا بر روی شیارهای ایجاد شده ، صیقل دادن سطح ، کوبیدن مفتول طلا بر روی شیارها و درنهایت شستشو و حرارت برای براق شدن کار از مراحل اجرای این هنر اصیل ایرانی است.

اوج این هنر اصیل ایرانی در دوره ی صفویه بود که در آن اسماء الهی بر روی علم وکتل های مذهبی حک می شد.

در قدیم برای تزیین افزار جنگ، زره ها، مهمیزها، دسته‌ی چاقو و شمشیر و اشیایی از این قبیل، از هنر طلاکوبی استفاده می‌شد. هم اکنون در اصفهان، طلاکوبی روی مجسمه‌های پرندگان و حيوانات مانند طاووس، کبوتر، آهو، شير و… که در واقع به تقليد از پيکره‌هايي که به انواع علم‌های سوگواری متصل است، ساخته و پرداخته می‌شود. اين مجسمه‌ها در سال‌های اخير طرفداران زيادی پیدا کرده است.برای  نگهداری اين مجسمه‌ها باید آن ها را از رطوبت مداوم، اشیای نوک‌تیز و برنده محافظت کرد و با دستمال کمی مرطوب تمیز نمود.

امیدواریم این مطلب به شما در شناخت صنایع دستی اصفهان کمک کرده باشد. چنانچه دیدگاهی در این باره دارید می توانید آن را با ما و سایر مخاطبان سایت رنگ وارنگ به اشتراک بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com