با برخی از تعاریف و مفاهیم کشاورزی در این مطلب از رنگ وارنگ در خدمت شما خوبان  هستیم. کشاورزی یکی از قدیمی ترین ، مهم ترین و پر کاربرد ترین علوم در زندگی انسان ها محسوب می شود. تامین غذا، کاهش خسارت به محیط زیست ، حفظ منابع، توسعه و پیشرفت اقتصاد ، افزایش بهره وری و راندمان  به مرور موجب پیدایش گرایش های مختلف در این رشته شده  است. زراعت و اصلاح نباتات، باغبانی ، گیاه پزشکی، خاک شناسی ، علوم و صنایع غذایی، علوم دامی،  ترویج و آموزش کشاورزی  را می توان از جمله گرایش های رشته کشاورزی نام برد.

به دلیل تخصصی تر شدن رشته مهندسی کشاورزی  Agricultural engineering و گرایش های متعدد آن ، اصطلاحات و مفاهیم متعددی هم وجود دارد.  در ادامه شما را با برخی مفاهیم کشاورزی که پر کاربرد تر هستند بیشتر آشنا می کنیم.

مروری بر مفاهیم کشاورزی

بذر Seed : بخشی از محصول یا گیاه است که برای تکثیر مورداستفاده قرار می‌گیرند. در واقع بذر یک گیاه زنده است که هنوز شرایط برای آن مهیا نشده است تا رشد کند. در زراعت بذر(seed) معنای وسیعی دارد. مانند دانه، قلمه، پیاز، غده‌های زیرزمینی، ساقه‌های زیرزمینی و … که ما در این نوشته بذر را دانه قلمداد کرده‌ایم.

شخم Tillage  :  به فعالیت هایی که برای به هم زدن خاک به منظور آماده سازی خاک برای کاشت و پرورش گیاه انجام می شود شخم زدن گویند.

خاک گاورو : خاکی است با رطوبت متعادل که به ماشین آلات نمی چسبد و در اثر کار ماشین آلات خاک ورزی به خوبی از هم باز می شوند .هر گاه مقداری از این خاک در مشت فشرده شود به خوبی شکل می گیرد اما با ضربه ضعیفی به سهولت از هم می پاشد.

گرده افشانی Pollination : به انتقال دانه گرده از پرچم یک گل عضو نر گیاه به روی کلاله مادگی همان گل یا گل دیگری از همان گونه می گویند.

لیچینگ  Leaching :  جداکردن و شستن املاح موجود در خاک را لیچینگ یا آب شویی می گویند. با کمک آبشویی می توان نمک و املاح موجود در خاک را کنترل کرد. لیچینگ بر روی بعضی از خاک ها به دلیل نوع بافت  و ساختمان خاک بیشتر موثر است.

قوه نامیه Viability : درصد جوانه زنی و سبز شدن  به توانایی بذر برای جوانه‌زنی و تولید گیاه طبیعی، قوه نامیه بذر گفته می‌شود. این صفت جزو خواص کیفی بذر است و بذر‌هایی با قوه نامیه بالا جزو بذرهای با کیفیت بالا محسوب می‌شوند. محافظت بذر در برابر عواملی همچون نور ، رطوبت و گرما در حفظ قوه نامیه بذر تاثیر گذارند.

قدرت نامیه : عبارت است از سرعت جوانه‌زنی بذر در فاصله بین کاشت تا جوانه‌زنی

دیگر مفاهیم کشاورزی

آزمون تترازولیوم : روشی دقیق  و از معمول ترین آزمون ها برای تخمین قابلیت حیات و زنده بودن بذر می باشد. دراین آزمایش بذور مورد نظر را در محلول تترازولیوم TTC قرار می دهند. تترازولیوم ماده بی رنگ در شرایط اکسید بوده و به محض احیا شدن به رنگ صورتی در می آید. طبق این آزمون جنین های زنده قرمز رنگ می شوند .شرایط این آزمون باید به طور صحیح رعایت شود تا بتوان از آن نتیجه گیری صحیحی کرد. درصد بذرهای زنده را طبق رابطه زیر می توان محاسبه کرد.

۱۰۰*(تعداد کل بذرها/تعداد بذرهای تغییر رنگ یافته)=درصد زنده بودن بذر

تناوب زراعی Rotation : توالي کاشت گياهان مختلف براي يک يا چند سال براساس نظم و ترتيب خاص در يک زمين ثابت را تناوب زراعي مي گويند. تناوب زراعی اگر اصولی و صحیح باشد مزایای زیادی دارد. حفظ و حتی بهبود حاصلخیزی خاک، کنترل فرسایش خاک، اصلاح ساختمان خاک ، تثبیت درآمد و کاهش هزینه ها، ذخیره رطوبت از یک فصل به فصل بعدی و جلوگیری از افزایش آفات، امراض و علفهای هرز از جمله این مزایا هستند.

تورژسانس (آماس سلولی) : به معنای تورم سلول گیاهی است که به واسطه فشار تورگر Turgor به وجود می آید. تورژسانس سبب استحکام و استوار ماندن اندام های غیرچوبی گیاه مانند برگ  و گیاهان علفی می شود.

پلاسمولیز Plasmolysi : به معنای کم شدن حجم آب درون سلول گیاهی است. در اثر پلاسمولیز ،گیاه پژمرده و خم می شود. برای جلوگیری از پلاسمولیز سلول گیاهی بایستی در کوتاه ترین زمان ممکن گیاه را سیراب کرد. اگر پلاسمولیز طول بکشد، پژمردگی حتی با آبیاری رفع نمی شود و گیاه از بین می رود.

بوجاری  winnow : تمیز کردن و جداکردن انواع  ناخالصی ها مانند خاک، سنگ ریزه ، برگ، خار و خاشاک از محصولات کشاورزی  از جمله حبوبات ، خشکبار ،غلات و سبزیجات خشک را بوجاری گویند که به روشهای دستی و ماشینی انجام می شود.

مفاهیم کشاورزی و اصطلاحات تخصصی زراعت

خشکه کاری : به آبیاری بعد از کاشت بذر خشکه کاری می گویند.

هیرم کاری : به کاشت بذر پس از انجام آبیاری هیرم کاری گفته می شود.

وجین کردن Weeding  : ساده ترين ، قديمي ترين و موثر ترین  روش برای  كنترل علف هاي هرز می باشد. کندن و از بین بردن  علفهای هرز به روش دستی و ماشینی را وجین کردن می گویند. در روش دستی  با ابزاری مانند بیل ، فوکا و تیشه و در روش ماشینی با کولتیواتور، روتيواتور ، هرس دندانه فنري ، وجین انجام می شود.

واکاری:  در هریک از روش های کاشت ازجمله کاشت ردیفی ، کرتی و جوی و پشته ای ممکن است تراکم بوته بنا به دلایلی از حد لازم کمتر باشد. برای داشتن تراکم بوته در حد مطلوب در فواصل خالی بوته ها و قسمت هایی که به تعداد کافی گیاه در آن سبز نشده باشد، مجددا بذر یا نشا می کارند. به این کار واکاری گفته می شود. چنانچه  در بخشی از مزرعه تراکم بوته زیاد و در قسمت دیگر آن کم باشد بهتر است عملیات واکاری با تنک کردن بصورت همزمان انجام گیرد. واکاری معمولا با روش دستی انجام می شود.

تنک کردن Thinking : حذف بوته های اضافی به منظور رسیدن به تراکم مطلوب در واحد سطح را تنک کردن می گویند. تنک کردن عکس واکاری می باشد. تراکم مطلوب موجب کم شدن رقابت میان بوته ها شده و بوته ها می توانند از امکانات تاثیر گذار بر رشد نهایت استفاده را داشته باشند. همچنین تنک کردن سبب آسان تر شدن عملیات داشت و برداشت می شود.

 تنک کردن در مورد گیاهان وجینی مانند چغندرقند، پنبه، ذرت ، سیب زمینی و آفتابگردان پس از اطمینان از رفع خطرهای احتمالی مثل سرما و تگرگ زدگی ، کاهش خسارت آفات و امراض، عموماً طی دو یا سه نوبت جزء عملیاتهای ضروری محسوب میشود.

مفاهیم کشاورزی و اصطلاحات تخصصی آن

 عناصر ماکرو Macro elements :  به گروهی از عناصر ضروری Essential Elements  مورد نیاز گیاه  ، که گیاهان به آنها نیاز بیشتری دارند عناصر ماکرو یا پر مصرف یا  ماکروالمنت گفته می شوند . نیتروژن N  ، فسفر P ، پتاسیم K  ، کلسیم Ca  ، منیزیم  Mg و گوگرد S از عناصر پر مصرف هستند.

عناصر میکرو  Micro elements  : به گروهی از عناصر ضروری مورد نیاز گیاه  ، که گیاهان به آنها نیاز کمتری دارند عناصر میکرو یا کم مصرف  یا  میکروالمنت گفته می شوند . مس  Cu ،  روی  Zn ، مولیبدن Mo ، منگنز  Mn ، آهن  Fe   و در برخی رفرنس ها کلر Cl و سدیم  Na از عناصر کم مصرف محسوب می شوند.

 آنتاگونیست antagonist : هنگامی که جذب یک عنصر از جذب عنصر یا عناصر دیگر ممانعت می کند ، این اثر را آنتاگونیسم یا رقابت کنندگی گویند.

سینرژیست synergist : هنگامی که یک یا چند عنصر موجب تشدید و بالارفتن شدت جذب یک یا چند عنصر دیگر می شود ، این اثر را سینرژیسم یا همکاری یا هم افزایی گویند.

 فوتومورفوژنز Photomorphogenese : به پیدایش اندام ها در گیاه در پاسخ به نور فوتومورفوژنز گویند.

فوتوپريودسيمPhotoperiodism: عکس العمل گیاه نسبت به طول دوره ی تابش (طول مدت شب و طول مدت روز) متوالی  نور خورشید و به عبارت دیگر به مدت زمان ساعات روشنايی مورد نياز گياه در طول روز فوتوپريودیسم می گويند.

فوتوتروپسيم Phototeropism : تمايل گياهان به سمت نور خورشيد  را نورگرايی يا فوتوتروپیسم گفته می شود.

بهاره سازی Vernalization: برخی از گیاهان برای اینکه از فاز رویشی به فاز زایشی بروند نیاز به یک دوره سرما دارند که به این عمل سرمادهی ، بهاره سازی یا ورنالیزاسیون گویند.

برخی از مفاهیم مهندسی کشاورزی

گیاهان روز بلند Long day plant : گیاهانی هستند که برای انتقال از مرحله رویشی به زایشی به طول روز بین ۱۲ تا ۱۴ ساعت نیاز دارند. مانند: گندم، جو، چغندرقند،عدس، یونجه،آفتابگردان

گیاهان روز کوتاه Short day plant  : گیاهانی هستند که برای انتقال از مرحله رویشی به زایشی به طول روز بین ۱۰ تا ۱۲ ساعت نیاز دارند. مانند: سویا، ذرت، سورگوم، برنج، نیشکر، تنباکو، لوبیا، ارزن، کلم پیچ، گلهای داوودی، نرگس

گیاهان روز خنثی Neatral day plant  : گیاهان بی تفاوت یا روز خنثی گیاهانی  هستند که برای انتقال از مرحله رویشی به زایشی به طول روز یا طول دوره روشنایی حساسیتی ندارند به عبارت دیگر تشکیل غنچه و تولید گل در این گیاهان تابع طول روز نیست مانند: پنبه، گوجه فرنگی

گیاهان یکساله  Annual plant : چرخه زندگی این گیاهان از زمان جوانه زنی تا تولید دانه یکسال طول می کشد و بعد از تولید بذر از بین میروند. گیاهان یک ساله به دو دسته یکساله تابستانی و یکساله زمستانی تقسیم میشوند. گیاهان یکساله تابستانی در طی بهار یا اوایل تابستان جوانه زده و در پاییز همان سال بالغ میشوند. گیاهان یک ساله زمستانی در پاییز جوانه زده و در طی بهار یا تابستان سال بعدی بالغ میشوند. مانند: اکثر گیاهان زراعی

 گیاهان دوساله Biennial plant  : چرخهٔ زندگی این گیاهان در طی دو سال کامل میشود. این گیاهان در سال اول رشد رویشی و در سال دوم رشد زایشی دارند مانند: چغندر قند،هویج، سیر و پیاز

اکثر گیاهان دو ساله قبل از گل دادن به محیط سرد یا بهاره‌سازی نیاز دارند.

گیاهان چند ساله perennial plant  : گیاهانی هستند که در دوره های رشد متوالی دارای رشد رویشی و زایشی هستند. بسیاری از گیاهان علفی و همه ی گیاهان چوبی چند ساله اند. بعضی از گیاهان چند ساله برگ ریز و برخی همیشه سبز هستند. مانند: یونجه، شبدر و بیشتر درخت ها و درختچه ها

اصطلاحات تخصصی کشاورزی

علفکش های تماسی Contact herbicides : علفکش هایی هستند که پس از تماس با قسمتهای هوایی گیاه سبب ازبین رفتن علف هرز می شوند. تاثیر این سموم در مواقعی که گیاه مرطوب نباشد بیشتر است. قسمتهایی از گیاه که با سم در تماس نیستند مانند ریشه دائمی، ریزوم و پیاز ممکن است از بین نرفته و قدرت رویش خود را حفظ نمایند. استفاده از سموم تماسی بیشتر درخصوص علف های هرز یکساله توصیه می شود.بنتازون بازاگران ، اکسی فلورفن  Goal E2 گراماکسون ( پاراکوات)، پروپانیل استام از جمله  علفکش های تماسی هستند.

علفکش های سیستمیک یا جذبی : علفکش هایی هستند که پس از پاشیده شدن بر روی گیاه از راه برگ جذب شده و وارد  آوند ها شده و یا از طریق ریشه جذب شده و از طریق آوندها به تمام نقاط گیاه انتقال می یابد.مثل:راندآپ (گلیفوسیت)، تو فور دی، آترازین گزاپريم ، بوتاکلر ماچتي

علف کش های عمومی یا ‌غیر انتخابی Non Selective Herbicides : از این علف کش ها  برای از بین بردن  و کنترل کلیه علف های هرز  در زمین های زراعی ، باغی و اراضی غیرزراعی ‌کنار خیابان ها و کنار ریل های راه‌آهن  استفاده می شود. علف کش های عمومی  یا غیر انتخابی همه ی گیاهان را بدون توجه به گونه ی آنها نابود می کنند . مانند گلیفوزیت ( رانداپ) ، پاراکوآت ( گراماکسون) و…

علفکش های انتخابی Selective Herbicides : علفکش هایی هستند که به صورت عمومی اثر نکرده و علف های هرز را بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی از بین می برند. علفکش های انتخابی فقط بر روی برخی از گیاهان و در مرحله خاصی از دوره ی رشد تاثیر داشته ولی سایر گیاهان نسبت به آن مقاوم می باشند . این نوع علفکش ها می توانند تماسی یا سیستمیک باشند. مانند  پینوکسادن( آكسيال ) ، یو۴۶ دی فلوئید SL 72% تو فور دی ، تري فلورالين ( ترفلان )

دیگر تعاریف تخصصی کشاورزی

گیاهان وجینی : گیاهانی هستند که بوته آنها فضای نسبتاً زیادی را اشغال نموده و به صورت ردیفی کشت می شوند. فاصله هر ردیف در این گیاهان معمولا بیش از ۴۰ سانتی متر می باشد. گیاهان وجینی قدرت رقابتی زیادی با علفهای هرز ندارند و در صورت وجین نکردن عملکردشان پایین می آید. در شرایط کشت آبی و در خاکهای زراعی ایران، گیاهان وجینی را به صورت جوی و پشته می کارند. گیاهانی مانند سیب زمینی، گوجه فرنگی، چغندر، خیار، پنبه، سویا، آفتابگردان، لوبیا از جمله گیاهان وجینی هستند.

گیاهان غیر وجینی : گیاهانی هستند که بوته آنها دارای حجم زیادی نیست و به صورت ردیفی و خطی کشت می شوند. به دلیل کم بودن حجم رویشی هر بوته، این گیاهان با تراکم زیاد ( غالباً بیش از ۱۰۰ بوته در متر مربع ) و به صورت پراکنده و یا در ردیف های نزدیک به هم کشت می شوند. معمولاً این گیاهان را در شرایط کشت آبی به صورت مسطح می کارند. گیاهانی مانند گندم، جو، یونجه ، یولاف، شبدر و چاودار در این گروه قرار می گیرند.

امیدواریم این مطلب مورد استفاده شما عزیزان قرار گرفته باشد. لطفا نظرات و پیشنهادات خود را درباره این مطلب  و مفاهیم کشاورزی با ما به اشتراک بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com