شته‌‌‌ها Aphids  از جمله آفات گیاهی  هستند. این آفت خطرناک در اکثر مزارع ، محصولات زراعی ، باغی و درختان در زیر برگ ها ، کنار جوانه ها و نوک  شاخه ها دیده می شود. در اثر فعالیت این آفت، رشد و ظاهر گیاه تحت تاثیر قرار می گیرد.

این حشرات بسیار موفق ، در بیشتر مناطق کره زمین و با بیشترین تعداد گونه‌ای در مناطق معتدله یافت می‌شوند. منشا شته‌ها خانواده Archescytinidae می‌باشد که در دوره کربونیفر یا اوایل دوره پرمین وجود داشته‌اند. شته‌های تیره‌های  phylloxeidae , Adelgidae ,  Aphididae  به بالا خانواده Aphidoidea  و راسته جوربالان یعنی حشرات تغذیه کننده از شیره‌های گیاهی تعلق دارند. گرچه قدیمی‌ترین سنگواره‌های شناخته شده شته‌ها به نام Triassoaphis cubitus مربوط به دوره تریاسه می‌باشد.

شته‌ها به روشهای کاملا موثری فرآیندهای رشدی گیاهان میزبان خود را تحت تاثیر می‌دهند. شته‌‌‌ها ۱۰  خانواده و حدود ۴۴۰۰ گونه دارند که در حدود ۲۵۰ گونه آن جزء آفات جدی گیاهان محسوب می شوند. زادآوری در شته ها بسیار زیاد می باشد ، به طوری که تعداد نسل آنها گاهی در سال در مناطق مناسب به ۲۰ نسل می رسد . چند تائی شته کافی است تا در اندک زمان باغ یا مزرعه ای آلوده شود.

کثرت جمعيت و در نتيجه زيان شته‌‌‌ها به عوامل بسيار زياد از قبيل شرايط آب و هوایي ، رطوبت ، حرارت ، مقدار و شدت نور ، عمل پارازيت ها و شکارگرها بستگی دارد . شرایط آب و هوایی فصل بهار، زادآوری این حشرات را بسیار تسریع می کند .

اگر می خواهید درباره شته‌‌‌ها ، نحوه زندگی و نکات پیرامون آن اطلاعات بیشتری کسب کنید ، پیشنهاد می کنیم با مطالعه این مطلب تا پایان همراهی کنید.

شته چیست؟

شته‌‌‌ها حشرات کوچک  با ظاهر کروی ، پهن و یا بیضی شکل هستند . طول بدن آنها از ۰/۵ – ۸ میلی متر متغیر و اغلب اوقات بین ۲ – ۴ میلی متر می باشد. شته مرکبات ، شته مومی کلم (کلزا)، شته روسی گندم، شته گردو، شته کاج، شته گل‌سرخ، شته پنبه و شته خالدار برخی از انواع شته هستند. رنگ شته ها  بسیار متنوع و اغلب دارای رنگ های زرد ، سبز ، قرمز ، سیاه و یا خاکستری هستند. بدن آنها نرم و پوشیده از موهای ریز با اندازه های متفاوت می باشد .

در سر شته ها یک جفت شاخک وجود دارد که طول آن متغیر است . شته‌‌‌ها دارای سه جفت پا هستند و پاهای عقبی معمولاً بلند تر از سایر  پاها می باشد .

در نزد اغلب گونه ها شکم حشره به دم کوتاهی ختم می شود. یک جفت زایده موسوم به سیفونکول یا کورنیکول نیز در سطح پشتی حلقه پنجم شکم قرار دارد. ضمناً در طرفین و پشت حلقه ششم شکم زائده ای با شکل و اندازه متفاوت وجود دارد . شکل و اندازه این زائده ، شاخک ها ، دم و تزئینات آنها از نظر تشخیص گونه ها اهمیت زیادی دارند.

قاعده خرطوم شته رو به عقب و ما بین رانهایی جلویی حشره قرار دارد. شاخکها متشکل از دو بند قاعده‌ای کوتاه و ضخیم و بخش تاژکی باریکتر حداکثر چهار بندی که آخرین بند آن مرکب از یک بخش ابتدایی و یک بخش انتهایی باریکتر می‌باشد. در پشت هر یک از چشمهای مرکب یک برآمدگی چشمی متشکل از ۳ عدسی موسوم به تری‌اوماتیدی دیده می‌شود. پنجه پاها دو بندی هستند.

شته‌‌‌ها به دو شکل بدون بال و یا بال دار می باشند . شته‌های بال دار موسوم به alatea و شته‌های بی‌بال موسوم به apterae می‌باشند. بالها فقط دارای یک رگبال طولی برجسته‌ای هستند.

چرخه زندگی و تولید مثل شته ها

زندگی شته ها بسیار پیچیده است. این حشره تولید مثل جنسی وغیر جنسی دارد. در تولید مثل جنسی تخم تولید می‌شود اما گاهی نیز نیمف زنده به دنیا می‌آورند. تخمها زمستان گذرانی می‌کنند و با رسیدن بهار تبدیل به حشرات ماده بالدار و یا بدون بال میشوند.

شته‌‌‌ها در قسمتی از زندگی خود به طریق بکرزایی تکثیر پیدا کرده و پس از پیدایش افراد نر و ماده و آمیزش بین آنها نسل های متعدد و متوالی ایجاد می کند. در پاییز ماده های جنسی، تخم های زمستانه می گذارند. در روش بکرزایی تخم ها نیز در بدن شته های ماده به وجود می آیند و حشرات، از نظر ژنتیکی دقیقا شبیه حشره مادر می باشند. همچنین در زنده زایی ، نیمف در بدن حشره ماده شکل میگیرد و از آن خارج میشود. نیمف ها دقیقا شبیه شته اما از نظر اندازه کوچکتر از آنان هستند.

تعدادی از شته‌‌‌ها زندگي خود را بر روی يک گياه به پايان ميرسانند که به آنها يک ميزبانه میگویند وعده ای ديگر قسمتي از زندگي خود را روی يک گياه و قسمت ديگر را روی گياه ديگری مي گذرانند که به آنها دوميزبانه میگویند. در مورد شته‌‌‌ها ی دو میزبانه اگر باران های بهاری موقعی ببارد که حداکثر افراد بال دار باشند ، تعداد زیادی از آنها را نابود می کند. در حالیکه بر روی افراد بی بال و لاروها تأثیری ندارد. جمعیت شته‌‌‌ها ی یک میزبانه در اوایل بهار بسیار زیاد می باشد ولی به تدریج در هنگام تابستان تعداد آنها در نتیجه عوامل کنترل کننده مانند کفشدوزک ها، مگس ها، زنبورهای شته خوار، قارچ های شته کش  و همچنین به علت کمی رطوبت از بین رفته و سپس در اوایل پاییز شروع به ازدیاد میکنند. حالت چند شکلی که وجود اشکال مختلف در داخل یک گونه است، از ویژگیهای شته‌ها محسوب می‌شود.

رابطه شته و مورچه

شته و مورچه رابطه همزیستی از نوع همیاری دارند و هر دوی این حشرات یعنی شته‌‌‌ها و مورچه ها  از این رابطه سود می برند.

شته ها معمولا دارای ترشحات شیرین و چسبناکی به نام عسلک می باشند که باعث جلب مورچه ها شده و حتی مورچه ها با شاخک های خود شته ها را تحریک به ترشح شیره نموده و از آن تغذیه می کنند. در عوض مورچه ها در روند فعالیت دشمنان طبيعي شته‌ها اختلال ایجاد کرده و سبب دور شدن کفشدوزک ها و زنبورهای پارازیتوئید از اطراف شته ها شده و به این ترتیب در اغلب اوقات شته‌‌‌ها را از حمله و گزند دشمنان شان مصون می دارند .

همچنین مورچه ها  ، شته‌ها را بر روی گياهان منتقل می کنند و از اين طريق باعث پراکنش آن‌ها می شود و آنها را به محل های مناسب تری نظیر ریشه گیاهان می برند. وقتی شته ها در مکان مناسب تری قرار می گیرند ، عسلک بیشتری تولید کرده و به این طریق مورچه ‌ ها هم از اين فعل و انفعال دو طرفه بهره ‌مند می شوند.

خسارات شته‌‌‌ها

شته ها از آفات مهم و درجه اول گیاهان صنعتی ، زینتی ، باغبانی ، سبزی کاری ، جنگلی بوده و از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار هستند . میزان خسارات شته ها  بسیار زیاد است. این حشرات با حمله دسته جمعی به گیاهان و سبزینه ها باعث خشک شدن، تغییر شکل دادن و حتی مرگ برگ ها می شوند و در نهایت تناژ محصول یا عمر گیاه را کم می کنند.

عده ای از شته ها باعث پیچیدگی برگ  و یا تغییر شکل شاخه ها گردیده و برخی بر روی قسمت های گیاهان میزبان تشکیل گال های گوناگونی را می دهند. جمع و چروک شدن برگ ها ، تغییر رنگ برگها از دیگر خسارات شته ها است.

شته‌‌‌ها با خرطوم خود از شیره گیاهان تغذیه می کنند. تغذیه شته ها روی سرشاخه های جوان باعث کاهش رشد آن می شود. 

این حشرات علاوه بر تغذیه از شیره گیاهی در انتقال بیماری های ویروسی زیادی نقش دارند که مهمترین آن در روی مرکبات ویروس تریستزا می باشد.

شته‌‌‌ها مانند زنجره ها و شپشک ها از خود عسلک ترشح می کنند که این عسلکها باعث تجمع قارچ دوده ای (فوماژین) می شود . قارچ دوده ای باعث کاهش بهره وری برگ و کاهش کیفیت محصول می شود.

 به طور كلی زیان های شته‌ها را به ۴ دسته می‌توان تقسیم كرد:

۱. مكیدن شیره گیاهی، توقف رشد و ایجاد حالت تشنگی در گیاه

 2. ایجاد تغییرات فیزیولوژیک از طریق تزریق آنزیم به داخل بافت ها

۳. دفع عسلک و استقرار قارچ های دوده‌ای (فوماژین) و كاهش فتوسنتز

۴. انتقال بیماریهای ویروسی (نظیر موزاییک خیار و ویروس تریستزا) و ایجاد كوتولگی یا مرگ

نحوه کنترل و مبارزه با شته ها

شته‌‌‌ها در مراحل مختلف رشد گیاه می توانند به میزبانان خود حمله کنند. اگر هجومی از طرف شته‌ها اتفاق افتاد حتماً‌ به مرحله رشد محصول توجه نمایید و در دفعات بعدی کاشت این محصول ، آمادگی لازم را جهت مبارزه در همان مرحله از رشد گیاه داشته باشید. چون شته‌ها در برخی از محصولات به مراحل مشخصی از رشد گیاه حمله می‌کنند، به عنوان مثال در سوسن حمله آفت شته در مرحله بسته بودن جوانه‌ها اتفاق می افتد. مبارزه با شته ها زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که به محض ظهور اولین کلنی های شته اقدامات مناسب انجام شود.

به علاوه در این زمان هنوز تعداد پارازیت ها و شکارگر زیاد نبوده و سمپاشی زیان زیادی به آنها وارد نمی کند .مبارزه با شته در محیط های بسته آپارتمانی نسبتا ساده بوده و با چند بار استفاده از حشره کش های خانگی و حشره کش های معمولی که برای مبارزه با مگس از آنها استفاده می شود از بین می رود اما در محیط باز مبارزه با شته ها بسیار مشکل است .

با اقداماتی همچون قطع برگهای آلوده در ابتدای آلودگی و از بین بردن هرگونه پناهگاه و علفهای هرز میزبان در کنار استفاده از روش بیولوژیک و شیمیایی می توان جمعیت شته ها را کنترل کرد و با این آفت مبارزه نمود.

مبارزه بیولوژیک

در مبارزه بیولوژیک با شته‌‌‌ها از دشمنان طبیعی این حشره کمک گرفته می شود. شته ها دشمنان زیادی در طبیعت دارند. قارچ‌ها ، کفشدوزک ها ، برخی از بال‌توريها، زنبور پارازیت شته، پشه شکاری و گال زا ، برخی از انواع سن و سیرفید های شته خوار از دشمنان طبیعی شته ها به شمار می آیند و می توان از آنها در کنترل بیولوژیک شته‌‌‌ها کمک گرفت.

چنانچه علاقمند به کسب اطلاعات بیشتر درباره دشمنان شته‌‌‌ها در طبیعت هستید ؛ پیشنهاد می کنیم مطلب درباره دشمنان طبیعی شته ها ؛ کنترل شته به روش بیولوژیک را مطالعه فرمایید.

مبارزه شیمیایی با شته و نکاتی درباره آن

سمومی که در مبارزه علیه شته‌‌‌ها بکار برده می شود ، اغلب سموم فسفره میباشند که خاصیت تماسی دارند. سموم توصیه شده برای مبارزه با شته عبارتند از  :

پیریمیکارب ( پریمور) ، پی متروزین (چس) ، دیازینون (بازودین-نوسیدول)، تیاکلوپرید(کالیپسو)،ایمیداکلوپرید (کنفیدور)، استامی پرید(موسپیلان)، آسفات(اورون)، تیومتیون(اکاتین)،مالاتیون، دیکلرووس(واپنا)،هپتنوفوس (هوستاکوئیک)و …..

* اکسی دمتون متیل (متاسیستوکس) که این سم منسوخ شده و بسیار خطرناک است.

نکاتی درباره نحوه استفاده از سموم

۱. مبارزه پیش بهاره با یکی ازسموم فسفره تماسی ترجیحاً ، سموم پر دوام در اوایل فصل و سموم کم دوام در اواخر فصل انجام شود .

۲. سم پاشی باید باتوجه به دوره کارنس سم و درصد آفت تکرار شود.

۳. حتی الامکان از سموم با دوره کارنس پایین استفاده شود.

۴. در صورت استفاده از سموم با دوره کارنس بالا سعی شود از آنها نزدیک به زمان برداشت محصول استفاده نشود.

۵. برای جلوگیری از به وجود آمدن مقاومت از سموم به صورت متناوب و در صورت عدم مشکل برای ترکیب ، به صورت ترکیبی استفاده شوند.

۶. حتی‌الامكان از حشره‌كشهای پیرتروئیدی از قبیل پرمترین( آمبوش) ، سايپرمترين (ریپكورد) ، دسیس ( دلتا مترین )  استفاده نشود. تركیبات پیرتروئیدی علیرغم تاثیر خوب روی آفات و سمیت كم آنها برای انسان، باعث نابودی دشمنان طبیعی آفات می‌شوند.

۷. سموم كارباماتی از قبیل لاروین می‌توانند مقاومت ایجادشده توسط سموم پیرتروئیدی و فسفره را به سرعت در هم‌بشكنند. بنابراین پیشنهاد می‌شود نوبتهای اولیه با سموم كارباماتی و فسفره و در صورت تمایل به استفاده از سموم پیرتروئیدی صرفا در نوبتهای پایانی استفاده شود.

۸.  این آفت در مزارع اول در حاشیه مزارع بر روی علف های هرز مشاهده می شود که درصورت عدم کنترل از کنار مزارع به مزارع وارد شده وموجب خسارت می شود

۹. وجود مورچه ها و کفشدوزک نشانه وجود آفت در درختان و مزارع می باشد.البته باید گفت که کفشدوزک ها یکی از دشمنان طبیعی شته ها، هستند. کفشدوزک ها چه در حالت لاروی و چه در حالت بالغ، از شته‌‌‌ها تغذیه کرده و به عنوان یکی از راه های موثر برای مبازره با شته‌‌‌ها شناخته می شود.

۱۰. حشره کش ها ، بسیار سمی هستند بنابراین در هنگام استفاده از آنها موارد ایمنی را رعایت کرده و احتیاط کنید.

امیدواریم با مطالعه این مطلب توانسته باشید درباره شته ها اطلاعات مفیدی را کسب کرده باشید. لطفا نظرات خود را درباره این مطلب از بخش ارسال دیدگاه با ما در میان بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com