اسهال در کودکان diarrhea in children یک بیماری گوارشی شایع است  که می تواند در بیشتر کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه شیوع بیشتری داشته باشد. لازم به ذکر است که در کشور ما نیز ، اسهال در بین کودکان به ویژه کودکان زیر ۵ سال بسیار شایع است . اسهال می تواند موجب کاهش وزن کودکان و حتی در مواقعی منجر به مرگ کودکان زیر ۵ سال شود. به همین دلیل بهتر است که اسهال را خوب بشناسیم و راه های پیشگیری ، کنترل و درمان آن به ویژه درمان خانگی آن را یاد بگیریم. پیشنهاد می کنیم مطالعه این مطلب ، تا پایان را از دست ندهید.

اسهال در کودکان چیست؟

اسهال عبارت است از دفع مكرر مدفوع بيش از حد شل يا آبكی، روزانه تا ۶ بار. کودکان معمولا مدفوع شل را تجربه می کنند که اسهال نیست. در صورتیکه کودک بیش از معمول همیشه دفع مدفوع داشته باشد و مدفوع آن آبکی باشد احتمال ابتلا به اسهال زیاد است.دفع مدفوع نرم در شيرخوارانی كه از شیرمادر تغذيه می كنند، طبيعی است و نبايد اين حالت را با اسهال اشتباه گرفت.

اگر کودک شما دفع مدفوع شل داشته باشد او دارای اسهال ملایم است. درحالیکه این مدفوع در چند بار در روز باشد اسهال شدید می شود. چه اسهال شدید باشد و چه ملایم، اسهال در کودکان هشداری است برای مراقبت بیشتر مادر. اسهال به تنهایی نگران کننده نیست مگر اینکه باعث دهیدراته شدن بدن کودک شود. در حقیقت کم آبی بدن، عارضه اصلی اسهال است.

انواع اسهال در کودکان

اسهال حاد آبكی:  اسهالی كه به صورت ناگهانی شروع شده و كمتر از ۱۴ روز طول بكشد (اكثرا كمتر از ۷ روز) و شامل دفع شل و آبكی است. اسهال حاد آبكی، می‌تواند موجب كم آبی و سوء تغذيه شود. مرگ كودک مبتلا به اسهال حاد به طور معمول به دليل كم آبی اتفاق می افتد.

اسهال پايدار (مزمن) : اسهالی است كه به طور حاد شروع شده و به طور غيرمعمول (۱۴  روز يا بيشتر) طول بكشد. بيشتر از ۳۵%  از حمله های اسهال، به اسهال پايدار تبديل می شود. اسهال پايدار در اغلب موارد موجب مشكلات تغذيه و در نهايت باعث مرگ كودكان می شود.

اسهال خونی (دیسانتری) : وجود خون آشكار در مدفوع اسهالی ، همراه با مخاط (بلغم) يا بدون آن، اسهال خونی گفته می شود. اثرات مهم آن بی اشتهايی،  كاهش شديد وزن و صدمه مخاط روده توسط باكتريهای تهاجمی می باشد.

توجه : يک كودک ممكن است هم اسهال آبكی و هم اسهال خونی داشته باشد. وجود يک رگه خون داخل مدفوع، اسهال خونی نيست.

دلایل اسهال در کودکان

اسهال در کودکان عمدتا منشا میکروبی دارد. حالا این میکروب می تواند باکتری، ویروس و حتی در برخی مواقع انگل باشد. عواملی که می توانند به عنوان عامل بیماری زا وارد بدن کودک شوند یا ازطریق غذا است  و یا از طریق آب. لازم به ذکر است ویروس ها شایع ترین علت اسهال کودک هستند. معمولا اسهال ویروسی  بیشتر در فصل زمستان و اسهال عفونی بیشتر در  فصل تابستان کودک را مبتلا می‌کند.

جدا از مسئله عفونت و یک عامل عفونی ، برخی دیگر از عوامل هستند که به عنوان زمینه ساز بیماری اسهال در کودکان مطرح هستند. از جمله

– عفونت گوش

– مصرف آنتی بیوتیک

– آلرژی غذایی

– مصرف زیاد نوشیدنی های شیرین شده

– دست های آلوده مادر در دادن غذا به کودک

– ظروف آلوده غذا

– آب یا ظرف آب آلوده

– استفاده نادرست از محیط و عوامل غذایی

– عدم رعایت اصول بهداشتی در آماده سازی غذا برای کودکان به ویژه غذایی که قبلا آماده شده

*لازم به ذکر است که در برخی مواقع اسهال  در اثر عوامل غيرميكروبی بروز پیدا می کند. اسهال غيرميكروبی می تواند به دليل آلرژی غذايی، عدم تحمل لاكتوز و بيماری های گوارشی مثل سلياک و بيماری التهابی روده اتفاق بیفتد.

علائم اسهال در کودکان

– مدفوع  شل و روان

– دفع مدفوع بیش از ۶ – ۸  بار در روز

– نفخ و دردهای شکمی

– حالت تهوع و یا استفراغ

– تب و لرز

نشانه ها و علائم  بی آب شدن بدن کودک

در طول مدت زمانی که فرد دچار اسهال شده بدن، مایعات و الکترولیت‌های مورد نیازش را از دست می دهد. الکترولیت‌ها مواد معدنی هستند که بر روی عملکرد عضلات، میزان آب بدن و اسیدیته‌ خون تأثیر ‌گذارند. مهمترین عاملی که موجب بستری شدن و یا حتی مرگ کودک اسهالی می شود، کم آبی بدن ناشی از اسهال است.کم آبی می تواند موجب شوک، آسیب اندام و کما در افراد شود و حتی می تواند منجر به مرگ کودک شود. علائم  کم آب شدن بدن عبارتند از:

– کاهش ادرار روزانه  و در کودکانی که هنوز پوشک می شوند عدم خيس كردن پوشک به مدت ۶ تا ۸ ساعت يا بيشتر

– تیره شدن رنگ ادرار

– خشک شدن لب ها و دهان

– خشک شدن چشم ها

– ضعیفی و سرگیجه

– خستگی و بی حالی

– گریه بدون اشک

در صورت همراهی اسهال با هر يک از این علايم فوراً آمبولانس درخواست كنيد:

– خواب آلودگی غيرطبيعی

– لکه‌های پوستی (به وجود آمدن نقاط و لکه‌های قرمز مایل به بنفش در پوست)

– بی قراری و تحریک پذیری

– گود افتادگی چشم ها

– خشكی زبان

– عدم تمایل به خوردن مایعات

– مدفوع سياه رنگ يا خونی

درمان اسهال کودکان در خانه

پیشگیری و درمان اسهال کودکان را  در بیشتر مواقع می توان در منزل انجام داد به عبارت درست تر، بالای ۷۰ درصد کودکان اسهالی واقعا نیاز به مراجعه به پزشک ندارند، اگر در خانه اقدامات لازم برای کودک انجام شود. مادر خانواده می تواند در امر درمان کودک خود بسیار تاثیر گذار باشد.

مهمترین مورد که در پیشگیری از بروز اسهال درکودکان محسوب می شود رعایت اصول بهداشتی در تغذیه کودک است.

-چنانچه کودک دچار اسهال شد، دادن مایعات و غذا را نه فقط به اندازه قبل از بیماری کودک بلکه بیشتر از  زمانی که کودک بیمار نشده بود باید ادامه داد. حتی اگر کودک بی اشتها شده  ضمن اینکه والدین باید حوصله و ابتکار بیشتری داشته باشند لازم است وعده های غذایی را در حجم کمتر و در دفعات بیشتر به کودک بدهند.

–  به کودک مقدار زیادی مایعات بدهید. حتما محلول ORS  (او آر اس)، برای جبران آب و املاح از دست رفته به کودک داده شود.

–  در مدت زمانی که کودک شما دچار اسهال شده، لازم است از دادن برخی مواد غذایی پرهیز کنید. این مواد غذایی عبارتند از غذاهای چرب و سرخ شده،سوسیس و کالباس،دونات،پاستیل،آب سیب،نوشابه،شیر، کلم بروکلی، فلفل، نخود و لوبیا، آلو، نخود فرنگی، تمشک

– از مواد غذاهای که فیبر کمتری دارند به کودک بدهید. برنج سفید، ماست به ویژه ماست پروبیوتیک ، نان تست ، سیب زمینی آب‌پز یا پخته شده، هویج پخته شده، و سوپ مرغ در درمان اسهال بسیار کمک کننده هستند.

– از دادن میوه و آب میوه به کودکی که دچار اسهال شده، خودداری کنید. از میان میوه‌ها سیب و موز در کمک به بهبود اسهال مؤثر هستند. سیب را رنده کنید و اجازه دهید کمی تیره و قهوه ای شود ، سپس به کودک خود بدهید.

– چنانچه به کودک نوپای خود، شیر گاو یا گوسفند می‌دهید این کار را برای چند روز متوقف کنید چون بدن کودکان مبتلا به اسهال ، توانایی شکستن لاکتوز موجود در شیر را از دست می‌دهند.

–  اگر اسهال به خاطر بیماری های دیگر مانند بیماری التهابی روده بزرگ است، ابتدا باید بیماری را برطرف کرد.

– در طی این دوران، نوزادان شیرخوار باید به طور مرتب از شیر مادر تغذیه شوند. شیر مادر می‌تواند به کاهش علائم اسهال کمک کند و سرعت بهبودی را افزایش دهد.

– استفاده از کرم ضد سوختگی پای بچه را فراموش نکنید.

– پس از قطع اسهال هم توصیه می شود تا ٢ هفته كودک، ۱ یا ٢ وعده غذایی بیشتر دریافت كند.

سوالات متداول درباره اسهال کودکان

–کم آبی بدن کودک را در زمان اسهال چگونه برطرف کنیم؟

کمبود آب بدن در افرادی که دچار اسهال شده اند می تواند رخ دهد، دلیل بروز این عارضه عدم مصرف مایعات به میزان کافی و در نتیجه عدم جبران آب از دست رفته بدن است. برای پیشگیری از بروز عوارض بی آبی در نتیجه اسهال در کودکان، باید مایعات به مقدار فراوان به کودک داده شود. با محلول های خانگی مثل آب سوپ، آب آش، آب ساده، لعاب برنج،دوغ، چای کمرنگ کمی شیرین شده و محلول ORS می توان آب بدن کودک را تامین کرد . چنانچه کودک استفراغ کرد ، ۱۰ دقیقه صبر کنید و پس از آن ، دادن او.آر.اس را کم کم ادامه دهید. سعی کنید هر چند دقیقه یک قاشق از محلول ORS به او بدهید. . اگر حال کودک بهتر شد، می‌توانید به تدریج مقدار بیشتری او آر اس را در فواصل طولانی‌تر به کودک بدهید.

-آیا ارتباطی بین اسهال و تب کردن کودک وجود دارد؟

همانطور که گفته شد ، اسهال عمدتا عامل عفونی دارد و اکثر اوقات با تب بروز پیدا می کند. در اکثر اوقات، کودک ۱- ۲ روز بعد از تب، دچار اسهال می شود. در چنین شرایطی در کنار تامین آب بدن کودک لازم است از تب برهایی نظیر استامینوفن در درمان کودک استفاده کرده و اگر نیاز شد، حتما برای درمان کودک به پزشک مراجعه کنید.

-آیا اسهال در کودکان می تواند به علت دندان درآوردن باشد؟

عموم افراد تصور می کنند بین دندان درآوردن کودکان و اسهال ارتباط وجود دارد، در صورتی که این باور درستی نیست. تنها دلیل توجیه کننده اسهال در هنگام دندان درآوردن این است که کودک به دلیل خارش و التهاب لثه هایش تمایل زیادی به بردن هر وسیله ای به داخل دهان خود دارد. به همین دلیل ممکن است وسیله ای آلوده را به دهان خود برده و در نهایت ، منجر به اسهال در کودک شود. این نوع اسهال نباید باعث بیش از ۵ – ۴ بار دفع در روز شود.

-آیا برای کودکانی که دچار اسهال شده اند می توان دارو استفاده کرد؟

از داروهای اسهال نباید به صورت خودسرانه و بدون مشورت با پزشک برای کودکان استفاده کرد. این داروها فقط علایم اسهال و تهوع را برطرف می كنند و به دلیل عوارض جانبی كه دارند، به هیچ وجه نباید در كودكان زیر۵ سال از آن ها استفاده شود. هرگونه دارویی در این زمینه باید با تجویز و مشورت پزشک باشد تا عوارض سوئی را به دنبال نداشته باشد.

-نشانه بی قراری و تحریک پذیری کودکانی که دچار اسهال شده اند چیست؟

كودكی بی قرار و تحريک پذير است كه هر گاه به او دست می زنيد يا او را بغل مي كنيد بي قرار و تحريک پذير شود. اگر شيرخوار يا كودک هنگام شيرخوردن آرام بوده اما پس از پايان شيرخوردن دوباره بی قرار و تحريک پذير شود ، نشانه بی قراری و تحريک پذيری دارد.

-نحوه غذا دادن به کودک بی اشتها در زمانی که دچار اسهال شده ، به چه صورت است؟

به دلیل اینکه بروز اسهال در کودک موجب بی اشتهایی در او می شود ممکن است این امر موجب عدم دریافت مواد غذایی و مایعات به میزان کافی در کودک شود. در صورتی که کودک بی اشتها شد باید تعداد دفعات غذا را بیشتر اما در حجم کمتری به کودک داد. به عنوان مثال اگر کودکی قبلا ۳ نوبت غذا می خورده، در چنین شرایطی لازم است غذا را در وعده های بیشتر مثلا ۶ وعده به کودک بدهید ولی حجم غذا را در مقایسه با قبل به ۲/۱ و یا ۳/۱ برسانید . حتی اگر کودک میلی به خوردن غذا نداشت، سعی کنید در حد ۲ قاشق هم که شده به او غذا بدهید. به محض اینکه کودک در دوران نقاهت قرار بگیرد و رو به بهبود برود ، خودش نیاز به غذا خوردن بیشتر را اعلام می کند، دهانش را باز کرده و ادامه غذا را در خواست می کند. اینجاست که می توانیم با افزایش حجم غذا و دفعات غذا ، کاهش وزنی که کودک در طول زمانی که دچار اسهال شده بود را جبران کرده و از سوء تغذیه کودک ناشی از اسهال پیشگیری کنیم.

نکات و توصیه ها

– عوامل عفونی را باید از کودک دور کنیم تا کودک دچار اسهال نشود اما چنانچه کودک دچار اسهال شد ، باید به اسهال در کودکان اهمیت داد و حتما برای درمان آن پیگیری کرد.

– دست‌ها را مرتب بشویید، مخصوصا پس از هر بار تعویض پوشک تا از گسترش میکروب ها در خانه ، جلوگیری شود.

– در کودکانی که پوشک می شوند، حتما سعی کنید پوشک کودک خود را بلافاصله پس از دفع مدفوع تعویض کنید. این کار می‌تواند به جلوگیری از بثورات پوستی کمک کند.

– شست‌وشوی کودک را با آب به جای تمیز کردن او با دستمال مرطوب انجام دهید با  این کار، از تحریک پوست زیر پوشک تا حد زیادی پیشگیری می شود.

– می‌توانید از کرم‌هایی مانند زینک‌اکساید برای محافظت  و تسکین پوست کودک  استفاده کنید.

– در صورتی که اسهال ظرف سه روز گذشته بوده و علائمی چون درد شکم، استفراغ و تب را داشته باشد، علت احتمالی اسهال، گاستروآنتریت خواهد بود و باید ظرف ۲۴ ساعت به پزشک مراجعه کنید.

– به شرایط کودک خود توجه کنید و به دنبال علائم کم آبی باشید. اگر کودک شما دچار کم آبی هست فوری به پزشک مراجعه کنید.

– در مواردی که کودک به اسهال‌ خفیف مبتلا شده و هنوز هیچ نشانه‌ هشدار دهنده‌ای در او بروز نکرده ، معمولاً درمان خانگی می‌تواند مؤثر باشد ؛ در غیر این صورت به پزشک یا متخصص اطفال مراجعه کنید. اسهال مزمن می‌تواند سبب آسیب جدی در نوزادان و کودکان شود.

– گاهی اوقات اسهال در کودکان  به دلیل عوارض جانبی دارویی  است که کودک  مصرف کرده ، در این صورت با پزشک تماس بگیرید تا متوجه شوید که آیا دارو موجب علائم کودک شما شده است یا خیر و اگر این طور است آیا باید دادن دارو را قطع کرده یا ادامه دهید.

با آرزوی سلامتی برای تمامی کودکان به ویژه کودکان سرزمینم.
امیدواریم با مطالعه این مطلب بتوانید تا حد زیادی از بروز اسهال در کودکان پیشگیری کرده و در صورت بروز آن بتوانید اقدامات مناسب را انجام دهید. چنانچه تجربه ای در این باره دارید و یا نظری درباره این مطلب دارید لطفا از بخش ارسال دیدگاه در پایین همین صفحه با ما در میان بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com