فواید و خسارتهای علف هرز آبزی و چگونگی کنترل آن

در چند مبحث  گذشته درباره طبقه بندی  علف هرز آبزی مطالبی بیان شد. برای دسترسی  به این مطلب می توانید بر روی  اینجا کلیک کنید. در این مطلب می خواهیم به بررسی محیط و شرایط رشد علف هرز آبزی ، فواید و خسارتها و راه های کنترل و مبارزه با آن بپردازیم.

علف های هرز آبزی به دلیل تکثیر سریع و داشتن دامنه بردباری بالا قابلیت زیادی برای گسترش و انتشار در مناطق جغرافیایی جدید داشته و می توانند به صورت گونه های مهاجم عمل نموده و  باعث بروز مشکلات فراوان شده و خسارات اقتصادی، زیست محیطی و بوم شناختی فراوانی را باعث شوند.

آب راکد دریاچه هامحیط خوبی برای رشد اکثر گیاهان آبزی است حتی در عمیق ترین قسمت آنها گیاهانی می رویند.

آب خالص و بدون املاح نمی تواند برای مدت طولانی جایگاه مناسبی برای ادامه زندگی موجودات آبزی باشد ولی آبهای طبیعی به دلیل داشتن املاح گوناگون نیاز این موجودات را تامین می کنند .به علاوه این نوع آب ها گازهایی دارند که در آب حل شده اند .اکسیژن و کربن دی اکسید (گاز کربنیک )ازمهم ترین گازهای موجود درآب های طبیعی هستند .این گازها در یک سطح صاف یعنی همان جا که هوا باسطح آب درتماس است درآب حل می شوند

ازموادشیمیایی مهم درآب نیتراتها،سولفاتها ،کلریدها ،فسفاتهای فلزات مختلف ازقبیل سدیم،منیزیم ،کلسیم وآهن وهمچنین ترکیبات قابل حل سیلیسی هستند.این موادشیمیایی مختلف درنتیجه ی واکنش های شیمیایی وحل شدن از داخل خاک یا ازلجن موجود در آب به وجودآمده اند.این گونه مواد ممکن است ازتجزیه ی بقایای گیاهی و حیوانی موجود در آب به وجودآمده باشند یا بر اثرشسته شدن و فرسایش خاک به داخل آب انتقال یافته باشند.

بودن یا نبودن بعضی ازاین مواد در آب تعیین کننده انواع گوناگون یا مجموعه ای از گیا هان و حیواناتی است که در آب و در نقطه خاصی از آن زندگی می کنند.

بیشتر گیاهان آبزی واقعی دائمی هستند، زمستان گذرانی و بقا آن ها در سراسر زمستان از راه های مختلفی انجام می شود .برخی از گیاهان مانند ستاره آبی معمولا درفاضلاب آب های گرم و درحاشیه ی  آبگیرها و ته استخرها تا فصل بهار باقی می مانند. تعدادی مانند فورگبیت و میریوفیلوم و سیلن درفصل پاییزشکوفه کرده ،گل های مخصوصی می دهند که وقتی گیاه پوسیده شد و ازبین رفت و درلجن زار فرو رفت برخی موادغذایی آنها در بهار باعث شکوفایی و رشد گیاهان جدیدمی گردد. نیلوفرآبی نیز با استفاده  ازموادغذایی ذخیره شده درساقه یا ریشه هایشان که درلجن فرو رفته اند در بهارجوانه های جدید به وجود می آورند.

فواید علف هرز آبزی :

گیاهان آبزی مناسب می توانند یک محیط آبی و یک محل مناسب را جهت ماهیگیری به وجود آورند. آنها می توانند مواد مغذی موجود در آب را که تمایل دارند در آب تجمع یابند را جذب نموده که این امر می تواند باعث افزایش مقدار اکسیژن محلول در آب شده و یک زیستگاه سالم را برای سکونت ماهیان ایجاد نماید .گیاهان آبزی در جلوگیری از فرسایش خاک پیرامون در یاچه ها و برکه ها به وسیله پوشش دادن خط ساحلی در برابر امواج ، جریانات شدید آبی و اثرات باد و همچنین در تثبیت کردن رسوبات کمک شایان توجهی می نمایند . علاوه بر موارد گفته شده این گیاهان قادر به افزایش شفافیت آب و کاهش میزان آلودگی وارد شده در مسیرهای دریایی از میان فرسایش رسوبات نیز می باشند . این گیاهان یک بخش حیاتی از مسیر گردش شیمیایی در دریاچه ها و برکه ها می باشند . تعدادی از گیاهان آبزی به عنوان غذا توسط ماهی ها و سایر جانوران آبزی مورد تغذیه قرار گرفته و به دلیل دارا بودن برگ های کوچک و آزادسازی اکسیژن در نتیجه فتوسنتز ، با از بین رفتن آنها زندگی جانداران آبزی به خصوص ماهی ها تهدید خواهد شد .تمام علفهای هرز آبزی منابع برای کود آلی هستند . از این رو در کشورهایی که اقتصاد شان متکی بر کشاورزی است باید به طور مناسبی مورد استفاده قرار گیرند . بعضی از علفهای هرز منابع خوبی برای خوراک دام یا ماهی هستند و بعضی حتی از این گیاهان به منظور پاکسازی آبهایی که توسط مواد زائد کشاورزی ، خانگی یا صنعتی آلوده شده اند به کارمی برند . با این وجود انسان فقط به تعدادی از علفهای هرز واقعا بها می دهد و آنها را مورد استفاده قرار می دهد از این رو هر ساله منبع عظیمی از منابع طبیعی به هدر می رود . برنج شناور یا برنج آبهای عمیق( Oryza sativa) ، برنج وحشی( Zizania aquatic)،تارو (Colocasia esculenta)  ، تیر کمان آبی،  شاه بلوط آبی چینی( Eleocharis dulcis )، اسفناج آبی (Ipomoea aquatica)، لوتوس متبرک (  Nelumbo uncifera) برخی از علف های هرز آبزی هستند که در خوراک انسان،دام ،تهیه دارو و به عنوان  گیاه تزئینی کاربرد دارند.

خسارات و مضرات علف هرز آبزی :

سئوالی که اینجا مطرح می شود این است که اگر گیاهان آبزی اینقدر مهم و شگفت انگیز برای اکوسیستم های آبی هستند ، چرا آنها را به عنوان یک مشکل در نظر می گیرند؟
بیشترین مشکلات گیاهان آبزی از زمانی شروع می شود  که این گیاهان در حال رشد انبوه و غیر طبیعی خود باشند . میزان رشد انبوه و غیر طبیعی گیاه معمولا به وسیله سطوح بالای مواد مغذی موجود در آب در نظر گرفته می شود . این مواد مغذی از میان رواناب حاصل از کودها، پسماند کشاورزی و ضعف در دفع مواد حاصل از سیستم های مواد عفونی آلوده وارد آبها می شوند . مواد مغذی در آب سبب تسریع در رشد گیاه می شوند . مشکل دیگر می تواند ناشی از ورود گیاهان آبزی غیر بومی به یک دریاچه یا برکه باشد . گیاهی که از مکان اصلی خود به مکان دیگرمنتقل شده و در میان یک محیط زیست جدید قرار گیرد را یک گیاه خارجی (غیر بومی ) می نامند . گیاهان غیر بومی از اقلیم های دیگر مانند : آفریقا، جنوب آمریکاو آسیا منشاء گرفته اند . گیاهی که در محل اصلی اش زندگی و رویش می کند یک گیاه بومی نامیده می شود . گیاهان بومی به دلیل اینکه در محل سکونت طبیعی شان قرار گرفته اند بنابراین بدون هیچ عامل بازدارنده ای قادر به رشد می باشند . اما گیاهان غیر بومی اغلب به مناطق رشد این گیاهان هجوم آورده و باعث جابجایی گیاهان بومی شده اند . به همین دلیل گیاهان غیر بومی برای اکوسیستم های آبی سودمند نیستند . مثالی که برای این گیاهان می توان زد گیاه آزولا می باشد . این گیاه توسط شخصی از کشور چین به ایران آورده شده است که البته گیاه آزولا بومی آمریکا می باشد . این گیاه که یک گیاه شناور روی سطح آب می باشد دارای رشد بسیار سریعی می باشد به طوریکه در مدت کوتاهی سطح وسیعی از تالاب انزلی را پوشانده است . حیات وحش بومی یک منطقه به دلیل وابستگی به گیاهان آبزی بومی همان منطقه فقط از گیاهان بومی به عنوان غذا و پناهگاه استفاده می کنند . زمانی که گیاهان غیر بومی با گیاهان بومی جابجا شوند ،جانورانی که وابسته به گیاهان بومی هستند یا به محیط خارج تغییر مکان خواهند داد و یا هلاک خواهند شد .

مثال دیگر گیاه سنبل آبی(Eichhornia crassipes)  است .این  گیاه با رشد سریع تری نسبت به دیگر گیاهان آبزی می تواند سطح آب دریاچه ها و حوضچه ها را به طور کامل پوشش دهد و باعث نرسیدن نور خورشید و اکسیژن به داخل آب شده و از این طریق موجب از بین رفتن حیات بسیاری از موجودات آبزی می شود.

سرعت گسترش این علف‌ هرز در دو دهه اخیر در جهان تشدید شده و بسیار نگران‌ کننده است و شواهد نشان می‌دهد که سنبل‌آبی سبب نابودی کامل ماهی، لاک‌پشت، قورباغه، مار و تمام جاندارانی شده‌ که قبلاً به‌ وفور در آب بندان عینک مشاهده می‌شدند.

با وجود تمام مضرات و آسیب های سنبل آبی در تالاب ها و محیط های آبی، از این گیاه آبزی می توان در تصفیه پسآب های صنعتی و فاضلاب ها استفاده کرد به شرط آنکه به خوبی کنترل شده و از انتشار نابه جا و غیرهدفمند آن در آبگیرها، تالاب ها و حتی اراضی شالیزاری به طور دقیق و علمی جلوگیری شود.

در برخی از کشورها هجوم گیاهان و علف های هرز آبزی بسیار گسترده و خسارت اقتصادی آن نیز بالا بوده است. درمناطقی که میزان بارندگی زیاد است گیاهان آبزی مزاحمت زیادی به وجود می آورند  درکشور ما مزاحمت این گونه گیاهان بیشتر درمزارع برنج یا شالیزار ها جلب توجه می کند . مزارع برنج شرایط مطلوبی برای رشد علفهای هرز آبزی و نیمه آبزی است. تعدادی از مزارع برنج به علفهای هرز خطرناکی نظیر سوروف ، آویارسلام ، بارهنگ ، برنج وحشی ،تیرکمان آبی ، سنبل آبی و غیره آلوده می شوند که وجود این علفهای هرز باعث بروز مشکلات زیادی در این مزارع می شود ،تراکم و تنوع علف های هرز آبزی تحت تاثیر عوامل اکولوژیکی و آگروتکنیکی مانند روش کاشت ،مقدار آب ،تناوب ،دمای هوا وخاک ،چگونگی آماده کردن زمین ،نوع میزان کود مصرفی و… قرار دارد.

در سال های اخیر کشور ما با دو مورد ناشی از هجوم گیاهان آبزی شامل کشندهای قرمز در خلیج فارس و نیز جلبک آزولا در تالاب انزلی مواجه گردیده و خساراتی را باعث شده است.

به طور کلی خسارات علف های هرز آبزی  را می توان این گونه بیان کرد. رشد انبوه گیاه می تواند مشکلاتی را برای فعالیت در مناطق تفریحی آبی از قبیل شنا و ماهیگیری و قایق رانی به وجود آورد  و موجب  کاهش ارزش تفریحی این مناطق آبی شود.از دیگر خسارات علف های هرز آبزی می توان به آلودگی دریاچه ها ، مسدود کردن مسیرهای آبیاری و کانال ها ، کاهش دبی آب کانال ها ، تغییر طعم آب و تولید بوهای نامطبوع در محیط آبی اشاره نمود . برخی از علف های هرز شناور نیز با به وجود آوردن لایه ای تقریباً فشرده از برگ ها و گل ها در سطح آب مانع نفوذ نور و اکسیژن به آب شده و از این نظر برای ادامه زندگی جانوران آبزی مفید نمی باشند .

روش های کنترل و مبارزه با علف های هرز آبزی:

روش های مناسب برای کنترل و یا حذف این گیاه مهاجم آبزی در محیط های آبی و تالاب ها، کنترل و مبارزه مکانیکی (کندن  دستی و ماشینی )، مبارزه و کنترل شیمیایی (استفاده از برخی علف کش ها) و مبارزه بیولوژیکی است.

گرد آوری و تنظیم: https://rangvarang.com