اگر می خواهید با زبان و لهجه مردم اصفهان بیشتر آشنا شوید با این مطلب از رنگ وارنگ همراه شوید. در استان اصفهان متداول ترين زبان، همان زبان رسمی يعنی فارسی است. در طول تاريخ، تحت تأثير عوامل متعدد جغرافيايی ، فرهنگی و اقتصادی، صورت های متفاوتی از گويش ها و لهجه ها به وجود آمده اند. اغلب اين گويش ها و لهجه ها ريشه در زبان های باستانی دوران مادی و پارتی دارد. در ادامه درباره زبان و لهجه مردم اصفهان و همچنین گویش های رایج در آن بیشتر صحبت خواهیم کرد.

زبان و لهجه مردم اصفهان

زبانشناسان بر اين باورند که بر مبنای جغرافيايی می توان لهجه های مرکزی فلات ايران را به چند گروه کلی تقسيم کرد:

الف) لهجه های منطقهٔ کاشان؛ برای نمونه: ابيانه ای، جوشقانی، زفره ای، کشه ای

ب) لهجه های پيرامون شهر اصفهان؛ از جمله: سده ای، گزی و اصفهانی

پ) لهجه های نائينی و انارکی با شباهت فراوان به لهجه های زرتشتيان يزد

ت) لهجهٔ خوری در ناحيهٔ خور و بيابانک

علاوه بر لهجه های فوق، به زبان و گويش های ديگری نيز در استان اصفهان ، گفت وگو می شود که سخنگويان آن محدودند؛ برای مثال: زبان عبری (يهوديان در محلهٔ جوبارهٔ اصفهان)، ارمنی و گرجی (در شهر اصفهان، فريدن و فريدون شهر) و گويش لری بختياری و زبان ترکی قشقايی.

کمی بیشتر درباره لهجه اصفهانی

لهجه اصفهانی یکی از لهجه‌های زبان پارسی است. فارسی اصفهانی لهجه‌ای از فارسی معیار است که با آن تفاوت‌های آوایی، واژگانی و گهگاه ساخت‌واژه‌ای دارد. تفاوت لهجه اصفهانی با دیگر لهجه‌های زبان پارسی، هم در زیر و زبر آوایش واژه‌ها می‌باشد، و هم در آهنگ ادای جمله‌ها است. در لهجه اصفهانی، واژه‌هایی نیز به کار می‌رود که در دیگر لهجه‌ها کمتر به کار می‌روند و یا فراموش شده‌اند.لهجه کنونی مردم اصفهان باز مانده، دگرگون‌یافته و سائیدهٔ زبان پهلوی از دوره پارسی میانه می‌باشد.

لهجه اصفهانی، به عنوان گونه محاوره‌ای ویژه مردمان اصفهان، از همان روزگار ساسانیان، در کنار زبان پهلوی (پارسیک) وجود داشته و پا به پای دیگر لهجه‌های پهلوی درگوشه و کنار سرزمین ایران و گویش‌های آغازین آنها، می‌بالیده‌است. به دلیل اینکه لهجه اصفهانی، از لهجه‌های مرکزی ایران می‌باشد، می‌توان گفت که لهجه اصفهانی گونه محاوره‌ای از پهلوی بوده که در اصفهان به آن سخن گفته می‌ شده‌ است.مردم اصفهان به زبان فارسی و لهجه‌ی شیرین اصفهانی سخن می‌گویند . از ویژگی‌های لهجه‌ی اصفهانی ، اضافه کردن حرف « س » به آخر واژگان است ، که به جای است ، گفته می‌شود .

یهودیان به زبان عبری و ارمنی‌ها با خودشان به زبان ارمنی سخن می‌گویند . سکنه جلفا و چند روستا ازفریدون زبان مخصوص ارمنى دارند.

بختیاری‌های شهر اصفهان به گویش لری گفتگو می‌کنند .شماری از اصفهانی‌ها به زبان کنینانی ، که آمیخته‌ای از زبان فارسی پیشین و امروزی است ، سخن می‌گویند .

 زیر لهجه‌ها و لهجه‌های وابسته به اصفهانی

لهجه اصفهان کنونی علاوه بر لهجه خاص شهر اصفهان، لهجه‌های روستاهای اطراف آن از جمله وانشان،قهرود، کشه، زفره، سده، جرقویه، گز، محلات، گلپايگان، خوانسار، كاشان، دیگر گویش‌های روستایی این منطقه را شامل می‌شود. در محله‌های مختلف شهر اصفهان، بر اساس تفاوت‌های اجتماعی،تفاوت‌هایی در لهجه اصفهانی وجود دارد. همچنین مهاجرین استان‌های دیگر به ویژه خوزستان باعث تغییرات و پیدایش زیر لهجه‌های اصفهانی شده‌اند. در اطراف شهر اصفهان رگه‌هایی از گویش‌های باستانی مانند پهلوی و اوستایی وجود دارد و در گفتار روزمره مردمان شهرهایی مانند سده، گز، و جرقویه هنوز هم می‌توان بسیاری از واژه‌های پهلوی را یافت.

چگونگی تلفظ برخی لغات به لهجه اصفهانی

قدیمی‌ترین ماخذی که در آن به لهجه اصفهانی اشاره شده بهینه التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم تالیف ابوعبدالله محمدبن احمدالمقدسی در سده چهارم هجری است. بر اساس نوشته‌های ابن مقفع در سده پنجم، مردم اصفهان هنوز با زبان پهلوی کمابیش آشنا بودند و به آن گفتگو می‌کردند.

نمونه‌های معاصر از لهجه اصفهانی را می‌توان در کتاب سر و ته یک کرباس یا اصفهان نامه محمدعلی جمال زاده که در سال ۱۳۳۵ منتشر شده، یافت.در این کتاب تأکید جمال زاده بر لهجه اصفهانی و کوشش برای ضبط دقیق واژگان به لهجه محلی است.

برای آشنایی بیشتر با چگونگی تلفظ و بیان برخی لغات و جملات به لهجه اصفهانی نمونه هایی در زیر آورده شده است:

فارسی معیار                 فارسی اصفهانی

از                                            اِز

پدر                                            پِدِر

پسر                                        پِسِر

گنبد                                        گُمبِز

مگس                                  مَگِز یا مِگِز

قفس                                    قَفِس

بِزَن                                         بِزِن

نمک                                    نَمِک یا نِمِک

نَفَس                                   نَفِس یا نِفِس

دکان                                    دکون

شما                                    شوما

کجا                                     کوجا

مَغازه                                   مُغازه

مناره                                    مُناره

خورده‌است                         خوردِس

گفته‌است                           گفتِس

چه خَبَر است؟                       چه خَبِرِس؟

درست است                      دُرُسِس

بهتر است                      بهتِرِس یا بِیْتِرس

بس است                           بَسِس

پس کجایید؟                       پَ کوجایْن؟

پس چرا نمی‌آیی؟             پَ چرا نیمییَیْ؟

بچه‌ها                                 بِچا

بریز                                    بیریز

بگیر                                    بیگیر

ببین                                    بیبین

بسه                                          بسِس

ما هم می آییم                            ما وَم مییَیم

بوگو                                        بگو

 بوخون                                     بخون

خوبه                                    خوبِس

لغات و اصطلاحات اصفهانی

 اصطلاح                                                معنی و مفهوم

وخیزم                                                         بلند شم

جل باش                                                  عجله کن

لُوه                                                             التماس

چوم والا                                                 چی بگم والا

زکیدن                                                      بحث کردن

جخت                                                        همین حالا

خارسو                                                  مادر شوهر یا مادر زن

بوسوره                                                پدر شوهر یا  پدر زن

یاد                                                   جاری (نسبت همسر دو برادر)

همریش                                                           باجناق

آباجی                                                              خواهر

ننه آقا                                                          مادر پدر

یوخته ( یخده )                                         کمی ( یه ذره )

عنک کردن                                                  مسخره کردن

کنس                                                           خسيس

دل مالش                                                       دل ضعفه

گیـروندن                                                 روشن کردن

چِمچِمال                                             سرد و گرم شدن

هردمبیل                                            در هم برهم و بی قانون

فس فس                                           انجام کار با آرامی

مالمالِک یا مالمالی                                 مارمولک

الای آکِله بیگیری                             آکله به معنی: خوره. یعنی الهی مرض خوره بگیری.

چَکی لُپ                                                دهان

بلکی                                                        شاید

چوری                                                 جوجه

سَکا سینه                                             سر و سینه  

زَفتِش کن                                             جمعش کن

امیدواریم توانسته باشیم در این مطلب هر چند مختصر شما را با زبان و لهجه مردم اصفهان آشنا کرده باشیم. چنانچه دیدگاهی در این باره دارید ، می توانید نظرات ارزشمند خود را با ما به اشتراک بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com