درباره زاینده رود و جاذبه تفریحی و گردشگری اصفهان

زاینده‌رود رگ حیاتی و عامل اصلی سرسبزی و حاصلخیزی اصفهان محسوب می‌شود. اگر می خواهید درباره زاینده رود، اسامی دیگر زاینده‌رود ، علت نامگذاری، سرچشمه اصلي رودخانه زاينده رود و … بیشتر بدانید با این مطلب از رنگ وارنگ همراه شوید.

زاینده‌رود یکی از بزرگترین رودخانه‌های ایران و بزرگترین رودخانه فلات مرکزی ایران است که از کوه‌های زاگرس مرکزی به ویژه زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران به سمت شرق حدود ۲۰۰ کیلومتر پیش می‌رود و در نهایت به تالاب گاوخونی می‌ریزد.

این رودخانه که  مهمترین رودخانه  جاری در مرکز فلات ایران است در کتب تاریخ و جغرافیا به نام‌های زاینده‌رود، زنده‌رود، زندرود، زرین‌رود، زرینه‌رود، زن رود و زندک‌رود آمده است.

علت نامگذاری زاینده‌رود به زنده‌رود (دهنده‌زندگی) بدین جهت است که درطول مسیر خود باغات و کشتزارهای فراوانی را آباد و زنده می‌کند. به همین خاطر به این رود زنده رود نیز می‌گویند.

طول و عرض رودخانه زاینده رود

این رودخانه که از جبهه شمال شرقی زردکوه بختیاری سرچشمه می گیرد،از غرب به شرق تا باتلاق گاوخونی جریان دارد. طول این رودخانه را با پیچ و خم های آن از ۳۶۰تا۴۲۰ کیلومتر نوشته اند،اما این فاصله به خط مستقیم حدود ۲۷۰ کیلومتر است. عرض رودخانه زاینده رود در ابتدا از ۱۰تا۲۰متر تجاوز نمی کند ولی به مرور زمان با اضافه شدن آب و رسیدن به جلگه های مسطح عرض آن اضافه شده به طوری که در شمال فلاورجان در محل روستای موسیان عرض رودخانه به حدود ۸۰۰ متر می رسد. عرض بستر رودخانه در شهر اصفهان نیز متفاوت است و بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر تغییر می کند(طول پل شهرستان ۱۰۵متر،پل مارنان ۱۷۰متر و طول پل الله وردی خان (سی وسه پل) نزدیک به ۳۰۰ متر است) .

زاینده‌رود ۱۱۸اُمین اثر طبیعی است که توسط سازمان میراث فرهنگی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۹ در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

سرچشمه زاینده‌رود

سرچشمه اصلي رودخانه زاينده رود را دو رودخانه مهم پلاسجان و شاخه هاي زاينده رود تشكيل مي دهد كه رودخانه اول از ارتفاعات گلپايگان سرچشمه گرفته و در محلي بنام كميتك  وارد درياچه زاينده رود مي شود و رودخانه دوم موسوم به زاينده رود از ارتفاعات زردكوه بختياري و تونل كوهرنگ سرچشمه مي گيرد.

سرچشمه زاینده‌رود به شکل حوضی مدور با مساحتی در حدود ۳۰۰ زرع می‌باشد که به چشمه جانان معروف است. چشمه مذکور در این ناحیه می‌جوشد و به طرف مشرق سرازیر می‌شود.پس از طی سه فرسنگ، به چشمه دیگری به نام «چهل چشمه» می‌رسد. همچنین از سمت شمال این منطقه، یعنی ناحیه فریدن، دو چشمه بزرگ دیگر به نام «خُرِسنگ» و «کودَنگ» به جانانه‌رود ملحق می‌شود.انشعاب دیگری نیز به نام زرین‌رود از طرف جنوب یعنی چهارمحال به این رودخانه اضافه می‌شود. منبع اصلی این انشعاب‌ زیر کوهی قرار دارد که زردکوه نامیده می‌شود.

یکی از سرچشمه‌های معروف زاینده‌رود، «چشمه دیمه» است که از نظر شرب و املاح، دارای سالم‌ترین و عالی ترین نوع آب در جهان است. این چشمه در روستای دیمه نزدیک فارسان و پایین کوه، در سطح زمین قرار گرفته است که آب آن در طول سال به طور یکنواخت از زمین می‌جوشد.

تعداد زيادي از شاخه هاي فرعي منتهي به زاينده رود نيز در تشكيل سرچشمه هاي زاينده رود نقش دارد كه مهمترين آنها عبارتند ازكوهرنگ، چم دره، چشمه ديمه، دره خوربه، دره قاضي كوچك، دره خرسانك و چشمه هاي متعدد آهكي از نوع كارستيك كه بصورت زايشي موجب افزايش آب رودخانه مي گردد.

 تالاب گاوخونی

زاینده رود به عنوان تنها منبع اصلی و تامین کننده آب تالاب گاوخونی است که پس از عبور از پیچ و خم های فراوان مسیر به بخش بن رود و شهر ورزنه می رسد و با طی مسافتی در حدود ۳۰۰ کیلومتر و در یک مسیر پر پیچ خم در جهت جنوب شرقی اصفهان پیش می رود که بخش اعظم آب زاینده رود وارد اصفهان می شود  و در نهایت به تالاب گاوخونی ختم می شود .

گونه های گیاهی و جانوری زاینده رود

پوشش گیاهی متنوعی در کناره ها و سواحل رودخانه زاینده رود دیده می شود. این رودخانه به دلیل اینکه از ارتفاعات سرچشمه می گیرد و وارد نواحی کویری و نیمه کویری می شود،دارای تنوع گیاهی چشمگیری است.از گیاهان کناره های این رودخانه می توان گونه های تیره اسفناج مانند لارک و اشنان نام برد که در نواحی کویری می رویند.

گونه های متنوعی از گز همچون شوره گز،گز گلبرگ نازک و غیره در حاشیه رودخانه زاینده رود می رویند. گیاهانی مانند گل بابونه و گونه های درمنه در نواحی کوهستانی می رویند.گونه های متنوعی از گندمیان،پروانه آساها و گل جالیز نیز در نواحی مختلف دیده می شوند.انواع قیچ و گون و اسکنبیل در نواحی پست در حاشیه رودخانه می رویند.

از ماهی هایی که در رودخانه زاینده رود گزارش شده اند می توان به ماهیانی از خانواده کپورماهیان،گونهAlburnus maculatesاست که در محل ورود به شهر اصفهان دیده می شود.

انواع گونه های جنسCapoetaکه بیشتر در نزدیکی باتلاق گاوخونی زندگی می کنند.از خانواده کپورماهیان دندان دار، گونهAphanius mentoاست که در نزدیکی های گاوخونی بیشتر دیده می شود

در طول مسیر رودخانه محل زندگی ماهیان قزل آلای رنگین کمان و گونه ای از کپور ماهیان که در اصطلاح محلی ماهی شیر نامیده می شود و آمور و زرده پر نیز از نام های دیگر آن است .

حشرات آبزی گوناگون،مارهای آبی،لاک پشت ها در این رودخانه به چشم می خورند.این رودخانه دربرخی نقاط باعث پدید آمدن زیستگاه های متنوعی برای گونه های جانوری شده است که در نوع خود بی نظیر است.

جاذبه های طبیعی و تاریخی زاینده رود

وجود مناطق زیبای طبیعی در امتداد زاینده رود،کوه های مرتفع و ستیغ های صخره ای در سرچشمه های این رودخانه،تونل کوهرنگ،دامنه های پر از گل،لاله های واژگون، چشمه های خنک و شفابخش، چشم انداز زمین های کشاورزی،باغ ها، نیزارهای اطراف گاوخونی و دیگر مناطق طبیعی از جمله خود رودخانه از جاذبه های طبیعی زاینده رود و نواحی مجاور آن هستند.

وجود اماکن تاریخی مانند پل ها،برج های کبوترخانه،آثار تاریخی شهر اصفهان و غیره از جاذبه های تاریخی در نواحی مجاور این رودخانه است.در سواحل زاینده رود مردمانی با آداب و رسوم و فرهنگ های گوناگون همراه با زاینده رود به زندگی جریان می دهند.

حاشیه‌سازی این رودخانه در شهر اصفهان و بوستان‌ها و بیشه‌های پیرامون این رودخانه در فصل تابستان گردشگاه مناسبی برای اهالی شهر، ایرانگردان و جهانگردان است.

پیامدهای خشک شدن زاینده رود

زاینده رود به عنوان شاهرگ حیات اصفهان و چندین شهر و صدها روستای این منطقه، در تمام فصول و تمام ساعات شبانه روز زیبا و چشم نواز است.  حتی در شب های سرد زمستان اصفهان قدم زدن  در کنار آن و بر روی پل های این رودخانه لذت بخش و آرامش بخش است.

اما در این چند سال اخیر  یعنی از سال ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۷ خبرهای خوشی از اصفهان و زاینده رود به گوش نمی رسد؛ رودخانه خشکیده و دیدن بستر خشک آن صفایی ندارد و فقط هر چند وقت یکبار آن هم در مدت کوتاهی آب در آن جاری می شود .

با خشک شدن زاینده رود نه تنها تمامي فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي ساکنان اصفهان دچار دگرگوني مي شود، بلکه پيامدهاي روحي – رواني، زيست محيطي، و حتي سياسي آن در سطوح منطقه اي و ملي تأثيري ژرف برجاي مي نهدکه دلایل متعددی برای آن بیان می شود .

عوامل موثر بر خشک شدن زاینده رود

خشک شدن زاینده رود تحت تاثیر عوامل مختلفی است .از عوامل اصلی خشک شدن رودخانه می‌توان به این موارد اشاره کرد:

۱- کاهش بارندگی در سال های اخیر

۲- عدم ذخیره کافی در سد در سال های معمولی و پرباران برای سال های کم بارش که این موضوع به دلیل فشار بیش از حد مصرف و کمبود کلی آب در حوضه است.

۳- ایجاد بسترهای عریض و بندهای کندکننده جریان در طول مسیر که موجب افزایش نفوذ و تبخیر می شود.

۴- افت آب زیرزمینی در آبخوان های اطراف زاینده رود بر اثر افزایش تعداد چاه های قانونی و غیرقانونی که موجب مصرف آب برای تغذیه آبخوان ها می شود. تعداد چاه های قانونی در بخش کشاورزی، صنایع و مصارف شهری در مقایسه ی با ۳۰ سال قبل حداقل ۷ برابر شده است.

۵- افزایش جمعیت های شهری و روستایی و نیاز مصارف شرب، بهداشت و …

۶- توسعه ی شهرها و نیاز به فضای سبز

۷- توسعه ی خارج از ظرفیت در حوضه ی زاینده رود با استقرار صنایع بزرگ، پالایشگاه، نیروگاه ها

۸- توسعۀ کشاورزی

۹- انتقال آب به یزد

۱۰- انتقال آب به کاشان

۱۱- اجازه پمپاژ از رودخانه توسط آب منطقه ای اصفهان

۱۲- اجازۀ پمپاژ از بالادست رودخانه توسط شرکت آب استان چهارمحال و بختیاری

گرد آوری و تنظیم: https://rangvarang.com