مراقبت های بعد از زایمان مانند مراقبت های دوران بارداری مهم و ضروری است. پس از زایمان، مادر دچار تغییرات خلقی و جسمی می شود که بهبودی کامل این تغییرات، مستلزم مراقبت و گذشت زمان  است. به ۶ هفته اول پس از زایمان، دوران نقاهت بعد از زایمان ( نفاس ) گفته می شود و به ۲۸ روز اول زندگی نوزاد را دوره نوزادی اطلاق می شود. در طول این مدت لازم است چندین بار  مادر و نوزاد  جهت بررسی سلامتی  از لحاظ مختلف توسط مراقبین بهداشتی معاینه  شوند. مادر ، همسر و اطرافیان نیز باید نسبت به مواردی که ممکن است سلامت مادر و نوزاد را به خطر بیندازد آگاه باشند تا در صورت بروز هر گونه مشکل ، سریعا به مراکز درمانی مراجعه کنند.

در ادامه به مواردی که به عنوان مراقبت های بعد از زایمان باید به آنها توجه داشت، اشاره خواهیم کرد تا درباره شرایط جدید و مدیریت بهتر آن اطلاعات کافی بدست بیاورید.

نگاهی بر مراقبت های بعد از زایمان

درد و خونریزی پس از زایمان

وجود بخیه و انقباضات رحم از جمله عوامل ایجاد درد در مادر  پس از زایمان هستند. درد بخیه ها  به تدریج کمتر شده و با بهبود بخیه  ها، از بین می رود اما چنانچه با خوردن مسکن ، درد بهبود پیدا نکرد و یا ترشحات بدبو و یا چرکی از محل بخیه ها خارج می شد، حتما مادر برای بررسی باید به پزشک مراجعه کند.

انقباضات رحم و درد ناشی از آن، در این روزها وجـود دارد که این درد در هنگام شیر خوردن نوزاد بیشتر احساس می شود. این درد با گرم نگه داشتن، شل کردن عضلات شکم، نفس عمیق و مصرف مسکن هایی که توسط پزشک تجویز شده ، تا حدی آرام می شود.

خونریزی از رحم در اولین روزهای پس از زایمان  زیاد است، اما بعد از ۳- ۴ روز از میزان آن کم شده و  بعد از ۱۰ روز خیلی کمتر می شود. در زمان خونریزی بهتر است به جای تامپون، از پد و نوار بهداشتی استفاده شود و تعویض مرتب آن فراموش نشود.

در صورتی که خونریزی بیش از اندازه قاعدگی بود و یا با دفع لخته و یا درد همراه بود که با مسکن و استراحت بهبود پیدا نمی کرد، مادر حتما باید برای بررسی بیشتر به پزشک مراجعه کند.

استفاده از لباس‌های راحت و گشاد و همچنین استفاده از لباس‌های زیر یک ‌بار مصرف، گذراندن دوران پس از زایمان را راحت‌تر خواهد کرد.

عملکرد روده ها پس از زایمان

عدم دفع مدفوع تا ۲ روز اول بعد از زایمان به دلیل تخلیه احتمالی و کم شدن فعالیت روده ها در حین زایمان ، کاملا طبیعی است اما چنانچه این مشکل ادامه پیدا کرد ،باید حتما به پزشک مراجعه کرد. البته مادرانی که در بیمارستان زایمان می کنند، پزشک تا زمانی که از رفع این مشکل در مادر اطمینان پیدا نکند، اجازه ترخیص از بیمارستان  به مادر نمی دهد.

رژیم غذایی مناسب و مصرف مواد غذایی دارای فیبر مانند سبزیجات و میوه به رفع یبوست و عملکرد بهتر روده ها کمک می کند.

دیواره شکم پس از زایمان

عضلات شکم تا ۲ هفته، نرم و شل هستند . تقریبا ۶ هفته طول می کشد تا  توانایی کشش عضلات مانند سابق شود.

بستن شکم به تنهایی ، در کوچک شدن و جمع شدن شکم  موثر نیست و محکم بستن آن به دلیل ایجاد اختلال در گردش خون لگن و اندام تحتانی،  به هیچ عنوان توصیه نمی شود. با انجام تمرینات کششی مناسب با صلاح دید و مشورت پزشک می توان به جمع شدن سریع تر شکم  کمک کرد.

خستگی پس از زایمان

تحت تاثیر عوامل مختلف نظیر طولانی بودن زمان زایمان، اثر دارو های بیهوشی،شیردهی ، بی خوابی و مراقبت از نوزاد ؛ خستگی پس از زایمان بسیار شایع است.

فراهم کردن شرایط مناسب برای استراحت مادر، پرهیز از دید و بازدیدهای طولانی ،کاهش وظایف مادر نسبت به زمان قبل از بارداری و پرهیز از انجام فعالیت های طولانی و کارهای سنگین  می توانند در پیشگیری و رفع ، خستگی پس از زایمان تاثیر گذار باشند.

کاهش وزن پس از زایمان

وزن مادر  بلافاصله پس از زایمان  در اثر تخلیه رحم و خارج شدن جنین و جفت  تا حدود ۵ – ۶ کیلو گرم کاهش پیدا می کند. به طور معمول ، حدود ۶ ماه بعد از زایمان، وزن مادر به قبل از دوران بارداری بر می گردد. عواملی همچون شیردهی ، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی کافی بر کاهش وزن تاثیر گذارند.

توجه داشته باشید در ۶ هفته اول بعد از  زایمان، رژیم های کاهش وزن موجب کم شدن ترشح شیر مادر می شوند. علاوه بر این ، کاهش سریع وزن مادر بعد از زایمان  برای نوزاد ، خطرناک است؛ چون سموم ذخیره شده در چربی های بدن در جریان خون مادر آزاد شده و مقدار مواد سمی و آلوده کننده در شیر، افزایش می یابد. بنابراین مادران پس از زایمان باید از رژیم‌های سخت و روش های لاغری سریع اجتناب کنند، زیرا می‌تواند برای سلامتی مادر و نوزاد مضر باشند.

تغذیه پس از زایمان

رژیم غذایی و تغذیه مادران پس از زایمان، نقش موثری در بهبود سلامت جسمی و روحی و همچنین لاغری و تناسب اندام آنان دارد. خوردن غذاهای مقوی و سالم برای بهبود هر چه سریع تر پیشنهاد می شود.
رژیم غذایی مادران شیرده بعد از زایمان در مقایسه با زمان بارداری باید کالری و پروتئین بیشتری داشته باشد، که اهمیت و ضرورت آن به دلیل تولید شیر به میزان کافی وهمچنین تامین پروتئین، کلسیم و سایر موادی که مادر در اثر شیردهی از دست می ‌دهد، می باشد.
مادر شیرده به منظور تولید شیر به میزان کافی ، لازم است از همه گروه های غذایی با رعایت تعادل و تنوع استفاده کند.همچنین مادران شیرده با خطر کم‌آبی بدن مواجهند. کم آبی می تواند موجب پایین آمدن سطح انرژی بدن شود .مادران در زمان شیردهی برای اینکه سطح انرژی و تولید شیر بدن را بالا نگه دارند، باید به میزان کافی آب بنوشند.
در صورتی که تغذیه مادر ناکافی باشد ، علاوه بر کم شدن میزان شیر مادر ، مادر با مشکلاتی نظیر پوکی استخوان ، مشکلات دندانی و کم خونی مواجه می شود.همچنین مادر در دوران شیردهی بهتر است مصرف مواد غذایی چرب و شیرین ، نفاخ ، حساسیت زا ، چای ، قهوه و نوشابه را محدود کند.
در کنار تغذیه مناسب لازم است مادر ، طبق صلاح دید پزشک از داروهایی همچون قرص آهن ، کلسیم و مولتی ویتامین تا چند ماه بعد از زایمان استفاده کند.
رژیم غذایی نامناسب می تواند اثر سوء بر رشد کودکی که از شیرمادر تغذیه می کند، داشته باشد.

اندوه پس از زایمان

در روزهای اول بعد از زایمان و در ساعت هایی از روز ، مادر ممکن است دچار غم و اندوه شود. این حالات معمولا طی هفته اول پس از زایمان ، مشاهده و تا روز دهم ، بهبود می یابد و طبیعی و گذرا است.

 اندوه بعد از زایمان  به دلایل مختلف از جمله فشارهای روحی و روانی ناشی از هیجان و ترس در طول بارداری و زایمان ، تولد نوزاد ، خستگی و نگرانی درباره مراقبت از نوزاد و تغییرات الگوی خواب بروز پیدا می کند. همچنین ممکن است مادر دچار بیخوابی، پرخوابی، بی علاقگی بـه فعالیت، تغییرات سریع وزن، کاهش اشتها و انرژی شود.

حمایت همسر و اطرافیان در بهبود این وضـعیت، نقـش زیادی  داشـته و لازم است توجه و محبت بیشتری به مادر شود.چنانچه این علائم طولانی و تشدید شد و یا با علائم دیگری همچون احساس پوچی، بی تفاوتی عاطفی، آزار نوزاد ، پرخاشگری شدید، فرار از منزل ،پر فعالیتی، ، توهم و هذیان با محتوای آسیب رساندن به خود و دیگران و افکار خودکشی همراه شد، باید برای رفع این مشکل حتما از روان پزشک یا روانشناس کمک گرفت.

توجه داشته باشید که اکثر مادران تغییرات خلق و خو را احساس می کنند به گونه ای که لحظه ای شاد و لحظه ای اندوهگین هستند اما گریه ، ناامیدی ، عصبانیت بیش از حد ،خستگی مفرط و یا عدم توانایی در مراقبت از خود و نوزاد می تواند نشانه افسردگی پس از زایمان باشد. بنابراین اگر سابقه بیماری روانی در مادر و یا خانواده او و یا سایر عوامل خطر وجود دارد، مراجعه به روان پزشک الزامی ‌است.

مقاربت(نزدیکی) پس از زایمان

برای برقراری رابطه جنسی پس از زایمان، باید تا برطرف شدن کامل خونریزی و لکه بینی و همچنین درمان کامل بخیه ها صبر کنید. افرادی که زایمان طبیعی و بدون بخیه داشته اند؛ برای پیشگیری از عفونت و خونریزی، لازم است مقاربت را تا ۳ هفته به تاخیر بیندازند و افرادی که به روش  سزارین، زایمان شده اند و یا بخیه دارند ، باید تا ترمیم کامل محل برش که به طور معمول بین ۴ – ۶ هفته طول می کشد، از مقاربت پرهیز کنند. البته لازم است هر فرد با پزشک خود در این زمینه مشورت کند.

تنظیم خانواده پس از زایمان

در مادرانی که شیردهی منظمی دارند معمولاً ۶ هفته و چنانچه بـه فرزند خود شیر ندهند،۳ هفته پس از زایمـان، احتمـال بـاروری مجـدد وجـود دارد. با اینکه مادر تا چند ماه قاعدگی ندارد ؛ ولی امکان تخمک گذاری و بارداری وجود دارد. پس درصورت قاعدگی یا عدم قاعدگی، لازم است روش مناسبی برای پیشگیری از بارداری، انتخاب و استفاده شود.

سازمان بهداشت جهانی(WHO) طول مدت حداقل ۲ سال را از زمان تولد یک نوزاد زنده به‌عنوان زمان ایده‌آل مطرح می‌کند. حاملگی زودتر از این موعد،  می تواند مادر و نوزاد  را دچار مشکلاتی کند.

مراقبت از پستان پس از زایمان

تغذیه نوزاد با شیر مادر اهمیت زیادی دارد، زیرا شیر مادر علاوه بر مزایای زیادی که دارد، نیازهای تغذیه‌ای نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگی برطرف می ‌کند.

تمیز نگه داشتن پستان در تداوم شیردهی و سلامت نوزاد موثر است ولی باید از شستشوی مکرر، مصرف صابون و مواد ضد عفونی کننده، پرهیز شود.
به دلیل افزایش حجم شیر ؛ پستان ها حساس،گرم و سفت، متورم و دردناک شده که ایـن حالـت ممکـن اسـت با تب مختصـر و سردرد همراه شود.
در روزهای اول شیردهی ممکن است مادر شیرده دچار شقاق سینه یا زخم نوک سینه (Nipple Fissure)شود. علت اصلی ترک خوردن یا خونریزی نوک سینه، قرارگرفتن نامناسب سینه در دهان نوزاد و پوزیشن نامناسب شیردهی است؛ گرچه این مشکل به دلایل دیگری هم ممکن است اتفاق بیفتد.
برای پیشگیری از زخم شدن سينه در شيردهی، توجه به قرار گرفتن پستان به شیوه مناسب در دهان نوزاد ضرورت دارد اما در صورت بروز زخم نوک سینه ،مادر در ابتدا فقط با چند قطره از شیر خود، باید نوک سینه را چرب کرده و چنانچه بهبودی حاصل نشد؛ از پمادهای درمانی جهت رفع و بهبودی سریع تر شقاق سینه کمک بگیرد.

فعالیت پس از زایمان

مادر بعد از زایمان تا ۶ هفته، باید از انجام موارد زیر خودداری کند:

۱.  جابه جا کردن وسایل و اشیاء سنگین

۲. ایستادن طولانی مدت

۳. بلند کردن هم زمان دوپا در وضعیت طاق باز و یا به پهلو

۴. دویدن و پریدن

۵. صاف نشستن با پاهای کشیده

۶. ورزش های سنگین

علائم خطر پس از زایمان ( تا ۶هفته پس از زایمان)

دوران پس از زایمان نیز می تواند مانند دوران بارداری برای مادر خطرآفرین باشد، پس به موارد بیان شده تحت عنوان علائم خطر بعد از زایمان دقت کنید .مراقبت های بعد از زایمان و پی بردن به علائم خطر بعد از زایمان با کمک این چک لیست آسانتر خواهد بود و در صورت بروز هر کدام از موارد ذکر شده، سریعا به پزشک مراجعه کنید.

۱-تب و لرز که می تواند به علت آندومتریت Endometritis، التهاب در پوشش رحم ناشی از عفونت و یا سایر عفونت ها باشد. تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد برای بیش از ۲۴ ساعت نیاز به پیگیری دارد.

۲-لرز و تعریق شبانه

۳-خونریزی شدید و بیش از حد قاعدگی یا دفع لخته که با سرگیجه تهوع و تعریق همراه باشد .این خونریزی می تواند به دلیل باقی ماندن قسمتی از جفت در رحم یا زخمی در دهانه واژن یا رحم باشد.

۴-سینه های دردناک به همراه تب و یا رگه های قرمز در قسمت های مختلف پستان که می تواند نشان دهنده ماستسیت یا عفونت پستان باشد.

۵- درد قفسه سینه یا سرفه در افرادی که بیهوشی عمومی می شوند که می تواند علایم آمبولی ریه در اثر لخته شدن خون در اندام های بدن باشد و یا سرفه همراه با خون

۶- مشکلات بینایی مثل دوبینی، تاری و کاهش دید یا وجود نقاط چشمک ‌زن یا نورانی در محدودۀ دید که ممکن است نشانه فشار خون بالا یا پره اکلامپسی بعد از زایمان باشد.

۷-ترشحات غیر طبیعی و بد بو از واژن و سوزش و درد و التهاب

۸- عدم داشتن هیچ‌گونه خون‌ریزی ، چون مقداری خون‌ریزی برای چند هفته اول بعد از زایمان طبیعی است؛ در غیر این‌صورت بهتر است به پزشک اطلاع دهید.

۹- درد ناحیۀ فوقانی شکم، زیر دنده‌ها و در سمت راست شکم

ادامه چک لیست مراقبت های بعد از زایمان و علائم خطر

۱۰- سوزش و درد موقع ادرار کردن و یا بی اختیاری ادرار

۱۱- لمس توده یا درد ، سوزش و تورم و خروج ترشحات چرکی از محل بخیه‌ها

۱۲-درد و ورم ساق و ران پا

۱۳-ادرار تیره، کم و خونی یا ترکیبی از این علائم

۱۴- یبوست شدید، خون در مدفوع یا بی‌اختیاری مدفوع

۱۵-درد لگنی شدید که با دارو کاهش نمی‌یابد

۱۶-استفراغ های شدید یا مداوم

۱۷-از دست دادن اشتها و بی اشتهایی طولانی مدت

۱۸-بی حالی واحساس ضعف نامتعارف و نامعمول

۱۹-ضربان قلب بالا یا تپش قلب

۲۰-درد رو به افزایش در هر جایی از بدن، بعد از چند هفتۀ اول

۲۱- درد غیرقابل تحمل شکم، نفخ یا تهوع مداوم

۲۲-سر درد، رنگ پریدگی و احساس غش یا سرگیجه هنگام ایستادن

۲۳- تنفس سریع یا کوتاه

۲۴- غم و افسردگی شدید بیش از ۲ هفته (غم بعد از زایمان را نباید با افسردگی بعد از زایمان اشتباه گرفت)،بی‌علاقگی به نوزاد یا مراقبت از خود ،افکار آسیب به خود یا کودک ،تغییرات شدید خلق‌وخو و …..

سخن پایانی

مادران با وجود مشغله زیاد در روزهای اول بعد از زایمان، رفت و آمد ها، مراقبت و رسیدگی به امور نوزاد  نباید از مراقبت و توجه به  سلامت جسمی و روحی خود غافل شوند. مادر تا ۴۰ روز پس از زایمان و در طول دوران شیر دهی به استراحت کافی، تغذیۀ مناسب و حمایت عاطفی دیگران مخصوصاً همسر نیاز دارد.

آگاهی از مراقبت های بعد از زایمان؛ تجربه بهتری را برای مادر، نوزاد و اطرافیان او رقم می زند و به مادر کمک می کند دوران پس از زایمان را بهتر و راحت تر پشت سر بگذارد. امیدواریم با مطالعه این مطلب و توجه به موارد ذکر شده در چک لیست علائم خطر بعد از زایمان و سایر نکات ذکر شده در این مطلب ،اطلاعات کافی درباره مراقبت های بعد از زایمان  کسب کرده باشید.

چنانچه هر گونه نظر و یا تجربه ای در این باره دارید و یا اینکه این مطلب برای شما مفید بود؛ با گذاشتن کامنت، دیدگاه های خود را با ما و سایر مخاطبان سایت رنگ وارنگ به اشتراک بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com