نماتدها  که در گروه بی مهرگان قرار می گیرند در یک انتهای بدن، سر و در انتهای دیگر دُم دارند. نماتدها  از عوامل بیماری زا هستند و باعث خسارت جهانی در حدود ۱۲۰ میلیارد دلار در سال می شوند. از بیماری نماتد nematode که به نام سرطان خاک هم شناخته می شود؛ می توان به عنوان یکی از خطرناک‌ ترین بیماری‌ها در کشت‌های باغی، فضای باز و گلخانه ای نام برد. نماتدها بیشتر به به ریشه گیاهان و تا حد کمتری به ساقه ها و برگ ها حمله می کنند.  در حمله نماتد علاوه بر کشت، خاک هم به مرور از بین می رود؛ در واقع در حمله نماتد، هدف اصلی خاک است. نماتد های گیاهی با کمک اندام نیشی شکل خود در دهان (استایلت) از شیره گیاهان و یا محتویات سلول های گیاهی تغذیه می کنند.

نماتدهای انگلی گیاهی دارای کلیه سیستمهای اصلی اندامهای جانوری به جز دستگاه تنفسی و گردش خون هستند. بدن توسط یک کوتیکول شفاف پوشانده شده است که دارای علائم سطحی است که برای شناسایی گونه های نماتد مفید است.

چنانچه می خواهید درباره نماتد ها از جمله  انواع نماتد ،میزبان های نماتد، علائم بیماری نماتد، روش های مبارزه و کنترل نماتد اطلاعاتی کسب کنید پیشنهاد می کنیم با مطالعه این مطلب تا پایان همراهی کنید.

بیماری نماتد چیست؟

نماتدها eel worm (کرم های زالو مانند) به کرم های باریک ، رشته ای و نخی گفته می شود و از لحاظ جانور شناسی در گروه کرم های گرد و حفره داران کاذب قرار می گیرند. نماتدها دارای اندامی دراز و استوانه ای هستند و از نظر اندازه  تنوع زیادی دارند.

اکثر نماتدهای انگل گياهی با چشم غيرمسلح ديده نمی‌شوند و نازک، گرد و نيمه‌ شفاف هستند. طول نماتدهای انگل گياهی معمولا بين ۳ – ۰.۲۵ ميلی متر است. لازم به ذکر است که چند گونه و تعداد زيادی از افراد نا بالغ دیگر گونه ها،  اندازه کوچک تری دارند و تعداد کمی از گونه ها نیز اندازه بزرگتری دارند. كوتيكول يا پوست بدن نماتدها ، ظاهری بندبند دارد. به طور معمول ۱/۳ ابتدای بدن نماتد شفاف و ۲/۳ تيره تر است. قسمت شفاف، سر است و اگر انگل، گياهی باشد دارای استايلت است كه اندازه آن حدود ۱۸۰- ۵ ميكرون متفاوت است. حركت نماتد به صورت موجی يا ماری است .

یکسری از نماتد ها، بیماری زا هستند. تقریبا همه کشت های باغی، گلخانه ای و فضای باز مستعد ابتلا به نماتد هستند اما معمولا در کشت های صنعتی و نیمه صنعتی این بیماری بیشتر دیده می شود.

مطالعه و شناخت نماتدهای انگل گیاهی در ابتدا به صورت اتفاقی توسط دانشجويانی که زندگی نماتدهای آزاد را بررسی و مطالعه می کردند، انجام شد. پس از اینکه اهمیت اقتصادی نماتدها بر روی محصولات کشاورزی مشخص شد ، مطالعه آنها به عنوان بخشی از علم بیماری های گیاهی آغاز گردید. طبق شواهد اولين نماتد انگل گياهی كه در سال ۱۷۴۳ كشف شد و مورد توجه پژوهندگان اوليه علم نماتولوژی  قرار گرفت، نماتد گال دانه گندم با نام علمی Anguina tritici  بود . در اين سال نيدهام كشيش انگليسی وقتی دانه های گندمی را كه فکر می کرد  به سياهک آلوده هستند  را باز می كرد ، متوجه وجود رشته های شفاف و بی حركتی شد. پس از اینکه نیدهام اين رشته را در آب قرار داد متوجه حركت آنها  شد. چیزی که نیدهام مشاهده کرد در واقع یک گال آلوده به نماتد گندم بود و رشته های بی حرکت، لاروهای سن دوم این نماتد بود که به شکل خفته  dormant  در گال قرار داشتند.

محل زندگی نماتدها

نماتدها از قديمی ترين اشكال حيات محسوب می شوند و از دوره كامبرين و پری كامبرين كه بيشتر از ۱ ميليون سال قبل است زیست دارند و در همه جا پراكنده هستند. در واقع اینطور می توان گفت که در همه محیط های بیولوژیک و مکان هایی که اثری از حیات و رطوبت وجود دارد، نماتدها زندگی می کنند. نماتد ها در آب وخاک به شکل آزاد  Freely هستند. از قطب که  به عنوان سرد ترین منطقه محسوب می شود تا چشمه های آب گرم ، باغ ها ، مرتع ها و زمین های کشاورزی  و می توان گفت شاید موجود زنده ای را نتوان یافت که نماتد، انگل آن نشود.

زمستان های کوتاه  و همچنین محیط های گرم برای رشد و زندگی نماتد ها، ایده ال است. اکثر نماتدهای انگل گیاهی داخل بافت گیاه میزبان زندگی کرده که محیط مرطوبی دارد. محل زندگی اغلب نماتدهای انگل گياهی در خاک است و به ريشه و دیگر اندام‌های زيرزمينی گياه حمله می کنند.

اما بعضی از نماتدها مانند نماتد گال دانه گندم و نماتد ساقه يونجه و پياز، اندام‌های هوايی گياه را نيز مورد حمله قرار می دهند. نماتد مركبات Tylenchulus Semipenetrans و نماتد گال دانه‌ گندم Anguina tritici در بخشی از دوره‌ زندگی خود به صورت خارجی و در قسمتی ديگر به صورت داخلی عمل می كنند.

طول چرخه زندگی نماتدها

طول چرخه زندگی در نماتدهای مختلف متفاوت است و تحت تاثیر عوامل متعددی از جمله خود نماتد nematode،  رطوبت محیط ، دما و تغذیه  می باشد.

نماتدها در داخل خاک ، لایه نازک از آب سطح خاک را احاطه کرده و داخل این لایه حرکت می کنند. نماتدها آب دوست اند اما آبزی نیستند؛ بنابراین در  خاک های خشک و همچنین خاک های اشباع از آب، کمتر حضور دارند. لازم به ذکر است که نماتدهایی که در آب های شور و دریا ها زندگی می کنند در مقایسه با نماتدهای انگل گیاهی، پیچیده تر هستند.

روش نفوذ نماتدها

نماتدها پاتوژن‌هايی هستند كه نفوذ شان به شکل  فعال است و می توانند با زخم كردن سلول‌های ريشه به داخل ريشه نفوذ کرده  و يا از طريق روزنه‌های موجود در آن،  به درون گياه راه پيدا كنند. نفوذ آن‌ها در سطح ريشه و نيز قسمت‌های مركزی ريشه امكان‌ پذير است.

علايم بيماری ناشی از  نماتدها

ارتباط متقابل بین بعضی از نماتدها، قارچ‌ها، باكتری‌ها و همچنین  ويروس‌های گياهی وجود دارد. برخی از بيماری های گياهی تحت تاثیر ارتباط متقابل میان نماتدها و دیگر عوامل بيماری ‌زا بروز پیدا می کنند و در واقع نماتدها به عنوان حامل عمل کرده  و يا اين ‌كه موجب افزایش علائم بیماری می شوند. کم رشدی، كوتولگی، ضعف عمومی، علايمی شبیه كمبود عناصرغذايی و پژمردگی در ساعت های گرم روز  برخی از علائم بیماری ناشی از نماتد می باشد.

برخی از نماتد ها ممکن است بر روی اندام های هوایی گیاه مثل برگ‌ها، ساقه و يا بذر گال یا غده هایی را به وجود آورند. بعضی نماتد ها نظیر نماتد ساقه یونجه می تواند سبب بروز پیچیدگی و تورم ساقه شود. در اثر بیماری نماتد روی اندام های زیر زمینی ممکن است گره هایی در اثر ‌نماتد Meloidogyne به وجود آید. از دیگر علائم بیماری نماتد گیاهی بر روی اندام زیر زمینی گیاه می توان به كم ‌پشتی يا كم ‌رشدی ريشه، ایجاد زخم و كوتاه و كلفت شدن ريشه اشاره کرد.

ميزبان های نماتد

بعضی از گونه ها ی نماتد میزبان خاصی دارند ، در حالی که برخی دیگر روی طیف وسیعی از گیاهان تأثیر می گذارند. سيب زمينی ، گوجه فرنگی،هویج، بادمجان، فلفل دلمه ای، خیار، کدو تنبل، موز، شلیل، توت فرنگی، گل میخک، گل داودی، گل سرخ و برخی علفهای هرز از میزبان های نماتدها هستند. تقريباً ۹۰ گونه از جنس Solanum به عنوان ميزبان شناخته شده اند. به عنوان مثال سيب زمينی، گوجه فرنگی، بادمجان و علفهای هرزی مثل تاج ریزی تلخ، تاج ریزی برگ نقره ای، تاج ریزی سياه، تاج ریزی كركی و تاتوره از ميزبان های نماتدهای كيسه ای سيب زمينی هستند.

خسارت نماتدها

تعیین میزان خسارت وارد شده  توسط نماتدها  و محاسبه دقیق آن چندان ساده نیست و به دقت زیادی نیاز دارد. طبق آمار و اطلاعات وزارت کشاورزی آمریکا،خسارت نماتدهای انگل گیاهی ، سالیانه بیش از ۴ میلیارد دلار برآورد شده است. (james.1981 ). از لحاظ اهمیت اقتصادی ، نماتدها می توانند موجب نابودی ۱۰ درصد کل گیاهان کشاورزی در سراسر دنیا شوند که این میزان به صورت میانگین است  و در برخی کشورها ، می تواند کمتر یا بیشتر باشد. بدون تردید نماتدهای انگل گیاهی یکی از پراکنده ترین و پرهزینه ترین بیماری ها به شمار می رود  و گاها به شکل دوره ای می تواند سبب نابودی و فلج اقتصادی محصولات شود.

نماتدهای انگل گياهی قادرند در همه قسمتهای گياه از قبیل جوانه گل ، برگ ، ساقه و ريشه قرار بگيرند و رفتار تغذیه ای متنوعی دارند. بعضی از گونه ها فقط از خارجی ترین قسمت بافت های گیاهی تغذیه می کنند.

برخی دیگر به بافت های عمیق تر نفوذ کرده و برخی از گونه های نماتد، میزبان خود را به تولید منابع غذایی مخصوص وادار می کنند که خودشان بتوانند روی آنها زندگی کنند.

به نماتدها، Hidden Enemies   گفته می شود چون اثرات خاصی از خسارت آنها در قسمت های هوایی گیاه دیده نمی شود تا بتوانیم متوجه وجود آنها شویم. نماتدهای انگل گیاهی را نمی توان با چشم غیر مسلح مشاهده کرد.

به طور کلی نماتدهای انگل گیاهی به گیاهان و محصولات کشاورزی به ۲ طریق مستقیم و غیر مستقیم خسارت می زنند که خسارت غیر مستقیم اهمیت بیشتری دارد.

در خسارت مستقیم نماتدهای انگل گیاهی از گیاهان تغذیه کرده و طبق رابطه انگلی Parasitism  به گیاهان خسارت می زنند. خسارت مستقیم نماتد شامل تغذيه نماتدها از گياهان ، میزان انرژی تلف شده از گياه كه برای مقابله با نماتد از دسترس گياه خارج مي شود و همچنین تاثیرات آنزيم های ترشح شده از نماتدها بر روی فيزيولوژی گياهی  است.

خسارت غیر مستقیم نماتدها تحت تاثیر تعامل يا برهمكنش يا اثر متقابل Interaction نماتدهای انگل گیاهی با عوامل مفید و مضر می باشد. عوامل مفید مثل ميكوريزا  Mycorrhizae  كه از همزيستی ريشه قارچ و ريشه گياهان به وجود می آيد. عوامل مضر شامل قارچها ، پروكاريوتها ، ويروسها و نماتدهای انگل گياهی می باشند.

برخی نماتدهای مهم گياهی

۱. نماتد گال دانه گندم

۲. نماتد ساقه و پياز

۳. نماتدهای مولد سيست چغندرقند

۴. نماتد مولد گره ريشه

۵. نماتد زوال مرکبات

روش های مبارزه و کنترل نماتدهای گیاهی

نماتد ها در زمین های آلوده می توانند از طریق آب های سطحی و زیر زمینی ، نهال های آلوده و ادوات کشاورزی انتقال پیدا کنند.

کنترل نماتد ها ، سخت است  اما به روش های مختلف می توان نماتد را کنترل کرد که در این بین از مهمترین روش ها،  تناوب زراعی است که گیاه غیر میزبان کاشته می شود ولی اگر در تناوب گیاه میزبان مقاوم کاشته شود همان اثر را دارد. شرایط محیطی  هم کاملا بر ابتلای یک کشت به بیماری نماتد تاثیر گذار است. افزایش EC و PH از جمله تاثیر گذارترین موارد بر بروز نماتد هستند. خاک های شور ، کشت هایی که با آب شور آبیاری می شوند و یا در کشت هایی که مصرف کود شیمیایی در آنها زیاد است بیشتر مستعد بیماری نماتد هستند.

از روش های زیر می توان برای مبارزه و کنترل نماتدهای گیاهی کمک گرفت. این روش ها عبارتند از:

– استفاده از تناوب زراعی و آیش

– غرقاب کردن زمین

– کاشت ارقام مقاوم

– استفاده از یخ آب

– استفاده از ترکیبات  نماتد کش

– کاشت گیاه در زمین های عاری از آلودگی

– کاشت گیاهان مقاوم

– عدم انتقال خاک یا نهال آلوده به باغ

– کاشت زود هنگام یا دیرهنگام

–  شخم تابستانه

– اصلاح خاک

– ضدعفونی با آب گرم یا سم متیل بروماید methyl bromide 

– دفع علف های هرز

-افزایش کمپوست و سایر مواد آلی خاک

– استفاده از ترکیبات و سموم نماتد کش

– مبارزه بیولوژیک با نماتد را می توان به کمک دشمنان طبیعی نماتد ها نظیر قارچ های میکروسکوپی انجام داد.این قارچ ها با ریسه ظریف خود به تخم و بدن نماتد نفوذ کرده و سپس از آن تغذیه می کنند.در میان این قارچ های میکروسکوپی، گروهی از قارچ ها هستند که به نام قارچ های تله گذار نماتد شناخته می شوند.این قارچ ها که قارچ های شکارگر محسوب می شوند دارای حلقه انقباضی هستند که پس از وارد شدن نماتد به داخل حلقه، تحریک و منقبض شده و نماتد را به دام می اندازند سپس ریسه تولید کرده و با نفوذ به بدن نماتد، از آن تغذیه می کنند.

نکته:

بیماری قارچی معمولا در کشت هایی که دچار بیماری نماتد شده اند ، دیده می شود بنابراین اصولا برای مقابله با نماتد از سموم قارچ کش نیز لازم است استفاده شود.

از اینکه با این مطلب تا انتها همراهی کردید، بسیار متشکریم. امیدواریم با مطالعه این مطلب اطلاعات کافی درباره نماتد ها کسب کرده باشید. لطفا نظرات و پیشنهادات خود درباره این مطلب را با ما در میان بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com