مرجع تخصصی آموزش و دانلود
۰۰:۲۴:۴۵ ساعت:     
 جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳  برابر با  Friday 29 March 2024 میلادی  و   19 رمضان 1445 قمری
3847
3 آگوست 2021

 

کنه گیاهی یکی از انواع آفات مهم گیاهان زراعی و درختان را تشکیل می دهند و در سال های اخیر در گیاه پزشکی اهمیت بیشتری پیدا کرده اند.  در واقع کنه های گیاهی مجزا از حشرات  بوده و مربوط به زیر گروه  Acari می باشند. شواهد دقیق و چندانی درباره روند تکاملی کنه ها وجود ندارد.برخی افراد (شارو ۱۹۶۶) بر این باورند که قدمت کنه‌ها مربوط به دوره دونین است و  آنها از عقرب های دم شلاقی مشتق شده اند. کنه ها از لحاظ زیستی و تغذیه ای  بسیار متنوع هستند به همین دلیل تنوع و تغییرات مورفولوژیک در آنها زیاد است به طوری که در کمتر موجوداتی دیده می شود.

عکس کنه گیاهی - کنه گیاهان

بررسی های انجام یافته طی دهه اخیر نشان داده، می توان آنها را به عنوان یک عامل خسارت زا و کاهش دهنده  محصول های کشاورزی به شمار آورد . این کنه ها بیشترین خسارت را به محصولات کشاورزی وارد می کنند ولی این مسئله بسیار مهم از دید بسیاری از کشاورزان پنهان مانده است.

خسارت کنه ها اغلب شامل زرد شدن برگ ، زنگ زدگی، جمع شدن برگ و ریزش برگها و میوه ها می باشد.  در ادامه مطلب، اطلاعات بیشتری را درباره کنه های گیاهی با شما عزیزان به اشتراک می گذاریم.

کنه گیاهی چیست؟

کنه ها با داشتن ۳ ویژگی از دیگر حشرات متمایز می شوند. در کنه ها؛ سر، سینه و شکم در هم ادغام شده و بدن واحدی را به وجود می آورد. کنه ها فاقد شاخک اند و در مراحل نمفی و بلوغ ، ۴ جفت پا دارند ولی پوره های سن اول ۳ جفت پا دارند  در این بین کنه های خانواده اریوفیده eryofidae   در تمام مراحل تنها ۲ جفت پا دارند و کنه‌های خانواده تنویپالپیده  Tenuipalpidae  که دارای سه جفت پا هستند، از این قائده مستثنی هستند.

مراحل رشدی در کنه شامل تخم Egg ، لارو Larvae ، نیمف Nymph و بالغ Adult است. کنه ها این مراحل را در طول ۶ ماه تا ۳ سال طی می کنند. در کنه‌هایی که دارای سه مرحله هستند، پوره سن اول به نام  Protonymph ، پوره سن دوم به نام  Deutonymph و پوره سن سوم به نام  Tritonymph شناخته میشوند که هر یک از مراحل پورگی از نظر ظاهری و محل زندگی با یکدیگر تفاوت دارند.

مراحل رشد کنه گیاهی - کنه گیاهان

در مراحل پورگی به طور معمول، صفحات بدن به صورت تدریجی  تشکیل شده و با گذشت زمان، صفحات سخت تر میشوند.

در کنه‌های گیاه خوار کلیسر تبدیل به اندام سوزنی شکلی تحت عنوان stylet شده که از آن برای سوراخ کردن بافت گیاهی استفاده میشود . بند قاعده‌ای stylet  ، اندام نگه دارنده استایلت stylophore  نام دارد.

حجم معده در کنه‌های گیاهخوار بیشتر از کنه‌های خونخوار میباشد.

انواع کنه گیاهی

کنه ها را می توان به دو خانواده کنه های سخت و کنه های نرم تقسیم بندی کرد. کنه های سخت دارای یک پوشش پشتی سخت که بلافاصله در عقب سرکاذب قرار دارد، می باشند. این پوشش پشتی در ماده کنه های سخت، کوچک و در نر کنه های سخت تمام سطح پشتی را می پوشاند. کنه های نرم فاقد این پوشش هستند.

کنه های سخت به طور معمول بیشتر زندگی خود را روی زمین و اکثرا در نواحی مرتعی یا گیاهان در انتظار میزبان می گذرانند. برخی گونه های کنه های سخت،  همه عمر خود را روی یک میزبان می مانند به  این کنه ها ، انگل های یک میزبانه گفته می شود.

برخی از کنه ها دوران نوزادی و نمفی را روی یک میزبان و دوران بلوغ را روی میزبان دیگری سپری می کنند ، به این کنه ها انگل های دو میزبانه می گویند.

ولی به طور کلی کنه های سخت ۳ میزبانه هستند و دوران نوزادی، نمفی و بلوغ را روی سه میزبان سپری می کنند.

بدن در کنه از دو قسمت گناتوزوما و ایدوزوما  تشکیل شده که این دو قسمت توسط شیارهایی تحت عنوان Circum capitual suture از یکدیگر متمایز میشوند. اولی در کنه‌ها شبیه سر در حشرات است با این تفاوت که قطعات دهان و پیوستهای مربوط به آن مانند کلیسر و پدی‌پالپ را شامل میشود. مغز کنه‌ها به جای اولی در ناحیه دوم یعنی ایدوزوما واقع شده است.

درباره کنه گیاهی - کنه گیاهان

دما یک عامل تاثیر گذار برای رشد کنه ها است. کنه های سختی که تغذیه نکرده اند می توانند هوای سرد زمستان را در مخفی گاه خود  تحمل کنند اما کنه های تغذیه کرده و تخمها مقاومت کمتری دارند. هوای گرم بهار و تابستان موجب تشدید فعالیت کنه ها می شود.

به طور کلی کنه های سخت از هوای مرطوب آسیب نمی بینند و معمولاً در وضعیت خشکی سریعاً می میرند. در صورتیکه کنه های نرم در وضعیت های بسیار خشک زندگی می کنند.

سوراخ های تنفسی یا استیگما از لحاظ وجود یا عدم وجود و همچنین موقعیت قرار گرفتن در کنه‌ها بسیار مهم است و صفت اصلی برای تشخیص راسته است. در کنه‌های گیاهخوار (Tetranychidae) بهترین روش برای طبقه بندی جنس و گونه شکل ادیاگوس Aedeagus آلت جفت گیری است.

از مهمترین گونه های کنه گیاهی می توان به کنه تار عنکبوتی (کنه دو نقطه ای)، کنه قرمز مرکبات ،کنه تارتن ترکستانی،کنه قهوه ای پا بلند سیب،کنه قهوه ای گندم، کنه عنکبوتی کارمین، کنه خال دار لویس، کنه صورتی چای،کنه ساقه نیشکر ،کنه لوبیا، کنه گالی گلابی  و کنه زنگار گوجه فرنگی برخی از انواع کنه های گیاهی هستند.

دوره زندگی، روش زندگی و رفتار کنه گیاهی

از نظر دوره زندگی، کنه های گیاهی دارای مراحل متمایز تخم،لارو، استراحت اول ، پوره سن اول، استراحت دوم ، پوره سن دوم ، پوره سن سوم ، استراحت سوم و جانور کامل می با شد. بعضی از کنه ها در شرایط آب و هوایی مساعد می توانند هر۷ـ۱۰روز یک نسل ایجاد کنند و هر جانور ماده می تواند۱۰۰ عدد تخم بگذارد. در این صورت قدرت تکثیر این جانوران نسبتا شدید است و در شرایط مساعد خسارت فراوانی ایجاد می کند.

روش زندگی در کنه‌ها متفاوت است ولی کنه‌ها را می توان به دو گروه کلی کنه‌های آزادزی Freeliving form و کنه‌هایی با زندگی انگل Parasite form تقسیم بندی کرد.

کنه‌های آزادزی عبارتند از: گروه کنه‌های گیاهخوار، کنه های قارچ خوار و پوسیده خوار و کنه‌های شکارگر

کنه‌های گیاهی ، خود به دو گروه تقسیم میشوند.

الف)  کنه‌هایی که در قسمت های هوایی گیاه فعالیت می کنند: این کنه‌ها معمولا کم تحرک اند و به رنگهای زرد، قرمز و نارنجی و حتی سبز دیده میشوند. این کنه‌ها دارای استایلت سوزنی شکل بوده که آن را به داخل سلولهای گیاهی فرو برده و از محتویات آن تغذیه می کنند. این کنه‌های گیاهخوار معمولا متعلق به راسته Prostigmata هستند. سه خانواده مهم از این کنه‌ها شامل Tetranychidae ، Tenuipalpidae و Eriophyidae می باشد.

خسارات انواع کنه گیاهی

ب) کنه‌های انباری: آنها نیز معمولا کم تحرک اند. بدنی کیسه‌ای، متورم و گرد دارند. به رنگ سفید تا قهوه‌ای روشن دیده شده و کلیسرها ضخیم و در انتها دندانه دار و انبرک مانند هستند. کنه‌هایی که حرکت سریعی دارند حتما شکاری هستند. این کنه‌ها معمولا از مواد انباری، خشکبار و بذر گیاهان تغذیه می کنند. دو خانواده مهم که در این دسته هستند شامل Acaridae و Glacyphagidae هستند. از دو گونه معروف آن میتوان به کنه آرد Acarus siro و کنه پیاز Rhizoglyphus اشاره نمود. کنه‌های Acaridae به علت موهای زیادی که روی بدن دارند چنانچه وارد دستگاه تنفسی شوند می توانند فرد را دچار عوارض شدید تنفسی کنند. لازم به ذکر است که کنه‌های گیاه خوار خاکزی نیز تا اندازه‌ای شبیه کنه‌های انباری هستند.

خسارات کنه گیاهی

بررسی کنندگان مسائل کشاورزی، میزان خسارت ایجاد شده توسط کنه های گیاهی را بر سبزی ها و صیفی ها ، محصول های باغی ، گیاهان زینتی، حبوبات ، گیاهان لیفی ، غلات و بعضی از محصول های تجاری مشاهده کرده و بر اساس پژوهش های صورت گرفته ، میزان خسارت بر روی شلتوک برنج بین ۲۰% تا ۲۵ % ؛ نیشکر ۲۰ % تا ۳۰ % ، انواع سبزی ها ۱۰ تا ۱۵ % ؛ چای ۵ % تا ۱۰ % ( در کشور هند ) گزارش شده است . از میزان این خسارت در ایران بر روی محصولات فوق تاکنون ارزیابی دقیقی انجام نگرفته است  ولی تخمین محافظه کارانه می تواند حدود خسارت را بسیار جدی به شمار آورد. خسارات وارد شده در گیاه  توسط کنه ها قابل برگشت نیست فعالیت کنه ها اغلب در سطح زیرین برگ ها می باشد.  کنه های گیه خوار به دلیل داشتن قطعات دهانی از نوع برنده  مکنده، ابتدا نسج گیاه را پاره کرده ، سپس با خارج شدن شیره نباتی از آن تغذیه می کنند. در نتیجه در برگ نقاط متعدد و زرد رنگ به وجود می آید.

کنه گیاهی - کنه گیاهان

به تدریج در اثر نفوذ هوا به داخل پارانشیم،  برگ ها تغییر رنگ می دهند و لکه های رنگ پریده روی سطح برگ ایجاد می شود و بعد از مدتی برگ ها به رنگ قهوه ای سوخته در می آیند. در این هنگام برگها شکننده می شوند و در حالی که دیگر توانایی انجام فتوسنتز ندارند از ساقه جدا شده و می افتند. در برخی موارد هم،  وقتی برگ ها شیره نباتی را از دست می دهند، حول دمبرگ اصلی به حالت خمیده و لوله ای  در می آیند. بر اثر فعالیت برخی گونه ها ،هنگامیکه جمعیت کنه ها زیاد می شود پوششی از تار به همراه پوسته بدن جانوران بر روی گیاه مشاهده شده و شاخه و برگ گیاه حالت غبار آلود پیدا می کنند.

خسارت کنه گیاهی - کنه گیاهان

جمعیت زیاد کنه سبب بی برگی کامل  گیاه می شود و در نهایت گیاه به طور کامل از بین می رود. در آلودگی های شدید کنه بر روی گیاهان زینتی ، برگ ها پیچیده و قهوه ای شده و سپس دچار ریزش می شوند.

لازم به ذکر است که بعضی از کنه ها روی برگ یا میوه ایحاد بدشکلی یا گال می کنند. برخی نیز موجب ضخیم شدن برگ ، پیچیدگی لبه و ایجاد حالت زنگ زدگی روی میوه می شوند.

روش های مبارزه با کنه گیاهی

چنانچه مبارزه با کنه در زمان مناسب و یا در تعداد دفعات کافی انجام نشود، در اثر فعالیت کنه،  گیاه به تدریج  خشک شده و از بین می رود.

روش زراعی

در این روش بر اساس شرایط کشت، تلاش می کنیم تا رطوبت محیط را به هر روشی که ممکن است زیاد کنیم.به عنوان مثال در گلخانه با کمک سیستم مه پاشی و در مزرعه با روش آبیاری بارانی (البته فقط در نواحی آلوده) می توانیم به این هدف دست پیدا کنیم.

روش های مبارزه با کنه گیاهی - کنه گیاهان

روش بیولوژیک

استفاده از دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک ‌ها، سن شکارگر و کنه شکارگر. در حال حاضر در گلخانه ها کنه های شکارگر به گونه مؤثری مورد استفاده قرار می گیرند و از سنین مختلف کنه دو نقطه ای تغذیه کرده و به خوبی می توانند این آفت  را کنترل ‌ کنند.

روش شیمیایی

چنانچه جمعیت آفت زیاد بود برای کنترل آفت باید حتما از سموم شیمیایی استفاده کنیم .برای پیشگیری از بروز مقاومت در کنه ها  باید از سموم کنه کش مختلف، به تناوب استفاده کرد. معمولا سمپاشی هر ۱۰- ۱۴ روز یکبار توصیه می شود اما چنانچه آفت طغیان کرده بود و یا شرایط برای تولید مثل و زاد آوری کنه فراهم بود این فاصله کمتر می شود چون در چنین شرایطی کنه می تواند در طول یک هفته حتی کمتر، یک نسل تولید کنند.

از سمومی نظیر آبامكتين با نام تجاری ورتیمک ، بروموپروپيلات با نام تجاری نئورون، پروپارژيت با نام تجاری امایت ، پيريدابن با نام تجاری سان مایت ، فن پيروكسی ميت با نام تجاری ارتوس، فن پروپاترين با نام تجاری دانیتول، فنازاكويين با نام تجاری پراید، كلوفنتزين با نام تجاری آپولو، هگزی تیازوکس با نام تجاری نيسورن، آزوسیکلوتین با نام تجاری پروپال می توان برای مبارزه و کنترل جمعیت کنه های گیاهخوار به روش شیمیایی کمک گرفت.

روش تلفیقی

در مبارزه با کنه به روش تلفیقی در ابتدا تلاش می‌شود با آبیاری منظم و به کارگیری دشمنان طبیعی، فعالیت کنه ها  و جمعیت آن ها را کاهش داد، سپس در صورتی که این کار برای کنترل آن‌ها کافی نباشد از سموم شیمیایی انتخابی و به مقداری که به حشرات شکارچی آسیب زیادی وارد نشود استفاده خواهد شد.

تشخیص کنه ها از سایر حشره ها و عنکبوت ها

کنه ها را به آسانی می توان از حشره و عنکبوت ها به طریق زیر مجزا ساخت  و تشخیص داد.

کنه گیاهی - کنه گیاهان

کنه ها بدون بال بوده، دارای آرواره هستند و شاخک در سر دارند. آنها به طور معمول دارای چهار جفت پا در مرحله بلوغ می باشند. در حالی که حشره ها ( بدون بال و بال دار) دارای سه جفت پا هستند و تفاوت آنها را با عنکبوت ها می توان با بدن دو قسمتی از یکدیگر تفکیک کرد و بدین صورت که عنکبوت ها دارای ۴ جفت پا در قسمت جلوی بدن (Cephalothorax ) بوده و قسمت شکمی (Abdomen ) آنها توسط یک زائده به همدیگر مرتبط می شوند، در صورتی که بدن کنه ها یکپارچه بوده و بند بند نمی باشد.

امیدواریم این مطلب به شما در شناخت بهتر کنه گیاهی کمک کرده باشد. لطفا دیدگاه های  خود درباره این مطلب را با ما به اشتراک بگذارید.

گرد آوری و تنظیم : https://rangvarang.com

4.3/5 - (15 امتیاز)