آشنایی با بیماری های فیزیولوژیکی :

بیماری ناشی از عوامل فیزیولوژیکی راDisorder می‌گویند.بیماری های فیزیولوژیکی در اثر عوامل غیر زنده شامل عوامل فیزیکی، شیمیایی و یا محیطی که برای رشد و نمو گیاه مضر می باشد، به وجود می آید.  این اختلال از گیاه بیمار به گیاه سالم قابل انتقال نیست، می‌تواند در مرحله‌ای از رشد گیاه شکل بگیرد و شدت آن بستگی به نوع عامل دارد که می‌تواند مرگ گیاه را هم بدنبال داشته باشد

عوامل مولد بیماری های فیزیولوژیکی: تنش های حرارتی و رطوبتی، تغذیه ی نا متعادل، نور نامناسب(از نظر کمی و کیفی)، باد، تراکم خاک، مواد شیمیایی سمی از جمله آلودگی های جوی و یا خسارت های فیزیکی مانند تگرگ و غیره.

نکته: بیماری های فیزیولوژیکی از گیاهی به گیاه دیگر انتقال نیافته و عوامل آن تکثیر نمی شود. این بیماری ها تولید علایم سریعی مانند توقف رشد، سوختگی یا تغییر رنگ برگ و پژمردگی برگ ها و بوته ها نموده و باعث مرگ گیاه می شود.

علایم بیماری فیزیولوژیکی :

ممکن است مانند علایم بیمار یهای عفونی باشد مثلا: علایم خسارت علف کش ها ممکن است شبیه بعضی از بیماری های ویروسی باشد و یا علایم کمبود مواد غذایی یا تنش رطوبتی مانند علایم بیماری های عفونی ریشه باشد.

گیاهانی که دچار بیماری های فیزیولوژیکی می شود در مقابل عوامل عفونی حساس تر و آسیب پذیر تر بود اند. در زیر به چگونگی  بیماری زایی برخی از عوامل اشاره می کنم:

۱-حرارت :به دو صورت عمل می‌کند یابه صورت گرما و یا به صورت سرما (سرمازدگی، یخ زدگی).  رنج متوسط دمایی برای اکثر گیاهان ۳۰-۱۵ درجه می‌باشد. در حرارتهای بالا علائم به صورتهای مختلفی ظاهر می‌شود که با غیر فعال کردن سیستم آنزیمی و اختلال در واکنشهای بیوشیمیایی تاثیرگذار می‌باشد. مثلا حرارت زیاد در سیب‌زمینی باعث black heart می‌شود که در انبار تنفس زیاد می‌شود و اکسیژن کاهش می‌یابد.

آفتاب سوختگی بیشتر روی گیاهان زینتی تاثیرگذار است و در مواقعی که روزها بارانی باشد و آفتاب ظاهر شود، قطرات باران مثل عدسی عمل می‌کنند. در گوجه‌فرنگی نیز عارضه sun scald ناشی از حرارت می‌باشد.

۲.نور و گرما:آفتاب‌زدگی یکی از عوارض غیر پاتوژنیک گیاهان می باشد. مثلاً قهوه ای شدن برگها و سوختگی پوست انار یکی از علائم آفتاب زدگی می باشد.

آفتاب زدگی در زمستان از سرمای پس از تابش شدید آفتاب اتفاق می‌افتد در این حالت پوست تنه درختان و شاخه ها چین خوردگی و شکاف برداشته، خشک می‌گردند.

۳.سرمازدگی و یخ‌زدگی:یخ‌زدگی زمانی اتفاق می افتد که آب موجود در فضای بین سلولی یا در درون سلول یخ  بزند و تشکیل بلور یخ باعث پارگی غشاء سیتوپلاسمی و مرگ سلول می‌شود. سرمازدگی ممکن است برگشت‌پذیر باشد.

برخی از باکتریها مثل Pseudomonas syringe و باکتریهای اپی‌فیت به عنوان هسته یخ عمل می‌کنند و باعث می‌شوند که یخ در دمای بالای صفر درجه هم هم یخ بزند‌ (در باغات بادام و شهرکرد این باکتری اپی‌فیت به عنوان هسته یخ عمل می‌کند).

سرمای ناگهانی موقعی که درخت به شکوفه می‌رود و باعث از بین رفتن تمام شکوفه‌ها می‌شود ودر آن سال محصولی به دست نمی آید.

سرما ۱۵درجه در مدت طولانی برای درختانی که به خواب نرفته اند مضر است. حساسترین عضو گیاه تنه و نوک شاخه ها می باشد. در اثر سرما ترک و شکافهایی در تنه ایجاد می گردد چون طبقات مختلف و تنه در مقابل سرما نمی‌توانند به طور یکنواخت منقبض شوند. ریشه گیاهان به ندرت از سرما صدمه می بینند.

اثر سرما بر روی بافت‌های گیاهی به دو شکل است. ۱- اثر سرما روی پرتوپلاسم گیاه،‌ ۲- آب زیادی در سلول‌های یخ بسته از بین می‌رود.

انعکاس نور خورشید در اسفند و بهمن ماه از سطح زمین‌های پوشیده از برف سبب ایجاد ترکهایی در تنه می‌گردد.

برگها در صفردرجه سانتیگراد  کلروفیل از دست می دهند و سفید می شوند و می ریزند و با رشد قارچ‌های ساپروفیت در روی برگها لکه سیاهی دیده می‌شود. میوه ها در حرارت ۴-۳ درجه سانتیگراد زیر صفر ممکن است تغییر ظاهری پیدا نکنند ولی طعمشان عوض شده و تلخ می گردند.

سرمای ۱۲-۸ درجه سانتیگراد زیر صفر موجب خشک شدن شاخه ها و انهدام درخت می‌شود. با یخ زدن شیره نباتی و آب داخل سلولها حجم سلول افزایش می‌یابد و در تنه و شاخه شکافهای ایجاد می‌شود و شیره نباتی بیرون آمده و در معرض هوا قهوه ای رنگ می‌شود.

۴.اثر رطوبت در خاک و در هوا:رطوبت کم در خاک باعث ایجاد تنش در گیاه می‌شود اگر مداوم باشد غیر قابل برگشت و در نهایت کم رشدی و کوتولگی و پژمردگی را در پی دارد.

آب زیاد در خاک،باعث خفگی ریشه (بجز در برنج)، تخمیر غیر موازی و تولید مواد سمی می شود رطوبت کم در هوا، موقتی می‌باشد و به ندرت روی گیاهان تاثیرگذار است و در گیاهان زینتی و آپارتمانی اهمیت دارد. رطوبت زیاد در هوا،چندان خسارت‌زا نیست و اگر دوران رطوبت طولانی باشد کمک به ورود پاتوژنهای هوایی می‌کند.

۵.خسارت ناشی از تگرگ:

بر اثر ریزش تگرگ شدید، گل، میوه، جوانه و شاخه درختان زخمی شده و نفوذ عوامل بیماری زا در آنها آسان می‌شود. زخم های ناشی از ریزش تگرگ گرد می‌باشد و اثر آن معمولاً یک یا دو ماه بعد ظاهر می‌شود. 

۶.آلودگی هوا : که شامل آلاینده های اولیه و ثانویه می باشد.

۱- آلاینده‌های اولیه (اصلی): همانطوری که تولید می‌شوند اثر می‌کنند مثل گاز HF و SO2 منبع این آلاینده‌ها، معمولا پالایشگاه‌ها و سوخت‌های فسیلی هستند.

۲- آلاینده‌های ثانویه: در نتیجه واکنش‌های نوری- شیمیایی به مواد آلاینده خطرناک تبدیل می‌شوند مثلo3(اوزون) که منبع این آلاینده‌ها در حضور نور ماوراءبنفش خورشید و کاتالیزورهای دیگر از مواد بی‌خطر تولید می شوند. مواد هیدرو کربنی ناقص سوخته شده با NO وارد واکنش می‌شوند و واکنش همیشه به سمت تولیدO3 پیش می‌رود. O3 به میزان   5 /0-1/0 برای گیاهان خطرناک است. این گاز از طریق روزنه‌ها وارد گیاه می‌شود و غشاء سلولی را بهم می‌ریزد.

دی اکسید سولفور(انیدرید سولفورو) (SO2):از آلاینده‌های اولیه می‌باشداین گاز از منابع‌ سوختی وصنعتی تولید می‌گردد.در گیاه با آب واکنش می‌دهد و اسیدسولفوریک تولید می‌کند

غلظت۵/۰-۳/۰ppm آن ممکن است به گیاهان صدمه وارد کند. این گاز به تنهایی سبب سوختگی گیاهان می‌شود و ممکن است با رطوبت ترکیب شده و قطرات اسید تولید کند.

انیدرید سولفورو بافتهای بین رگبرگهای گیاهان یونجه، بنفشه، سوزنی برگان را سفید یا برنزه کم رنگ می‌کند در حالی که رگبرگها همچنان سبز هستند بافتهای دیگر ممکن است به رنگ قهوه‌ای در آیند.

نیتراتهای پراکسی اسیل نیترات (PAN):از آلاینده‌های ثانویه می‌باشند که از ترکیب اکسیژن و NO2 تولید می‌شود. این ماده بسیار سمی می‌باشد و در غلظت‌های ppm 02/0-01/0 خسارت‌زا می‌باشد. این مواد از طریق روزنه وارد برگ می‌شوند و باعث مرگ سلولهای پارانشیم اسفنجی می‌شوند که این پارانشیم‌ها محل قرارگیری هوا می‌باشند. علائم این عارضه به صورت ایجاد لکه‌های نقره‌ای روی گیاه دیده‌می‌شود.

فلورو هیدروژن (FH):از دودکش کارخانجات خارج می شود و توسط باد منتشر می شود. گازی است بسیار سمی که در غلظت‌های۲/۰-۱/۰ در بیلیون به گیاهانی چون ذرت، هلو، لاله و … خسارت می‌زند. این گاز به حاشیه برگهای گیاهان دولپه‌ای و نوک گیاهان تک لپه‌ای صدمه می‌زند. نواحی صدمه دیده به رنگ برنزه تا قهوه‌ای در آمده ممکن است از برگها جداگردند. بعضی از گیاهان فلوروهیدروژن را تا۲۰۰۰ قسمت در بیلیون تحمل می‌کنند این گاز ممکن است از طریق شستشو از گیاه خارج شود و گیاه تا چند هفته بعد بهبود می‌یابد.

 اوزون(o3):یکی ازمضرترین گازها علیه سلامتی گیاهان می‌باشد. هیدروکربنهای حاصل از سوخت ناقص و دی اکسید ازت در مجاورت نورماوراء بنفش ترکیب می‌شوند

اوزون ممکن است به وسیله بادهای عمومی از طبقات فوقانی اتمسفر به سطح زمین آورده شود یا دراثر تخلیه الکتریکی هنگام رعد وبرق تشکیل گردد. ایجاد لکه‌های نکروز و لکه‌های منقوط در سطح فوقانی برگ‌ها، لکه‌ه ای به رنگ سفید رنگ پریده، برنزه، قهوه‌ای یا سیاه

۷.بارانهای اسیدی:زمانی که PH باران کمتر از ۶/۵ باشد می‌گویند باران اسیدی است و این پیامد مصرف سوختهای فسیلی می‌باشد. اگر در اتمسفر گازهایی مثل SO2 یا N2 فراوان باشد این ترکیبات در شرایط مساعد می‌توانند با آب باران واکنش داده و تولید اسید سولفوریک یا اسید نیتریک کنند. ۷۰% بارانهای اسیدی از نوع اسید سولفوریک است.

۸.گاز اتیلن:بیشتر در میوه‌های رسیده وجود دارد. سوختهای ناشی از نفت و سوختهای فسیلی تولید اتیلن می‌کنند که باعث ایجاد اسکالد روی سبزیجات به خصوص کاهو می‌شود.

گرد آوری و تنظیم: https://rangvarang.com